O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Ekzogen  jarayonlar  (latincha  yekso  —  tashqi,  genez  —  tug’ilgan)—  Yer 

yuzasida  va  Yer  po’stining  yuza  qismida  quyosh  nurining  energiyasi,  Yerning 

tortish  (gravitasion)  kuchi  va  organizmlar  hayot  faoliyati  natijasida  ro’y  beruvchi 

jarayonlar.  Bu  jarayonlar  endogen  jarayonlarga  qarama-qarshi  bo’lib,  yer  yuzasidagi 

notekisliklarni tekislaydi, Bularga nurash, suv va shamol eroziyasi, muzliklar, yer osti 

suvlari ishi, dengiz   to’lqinlri   va    h.   k. larni kiritish mumkin. 

Ekzogen  kuchlar  (latincha  yekso—tashqi,  genez  —  tug’ilgan)  —  Yer 

yuzasiga  taщqaridan  ta’sir  ko’rsatuvchi  kuchlar.  Bularga  quyosh  nuri,  shamollar, 

muzliklar,  oqar  suvlar,  to’lqinlar,  qalqish  jarayoni,  o’simlik  va  hayvonlar  kiradi. 

Bularning (qalqish hodisasidan boshqasi) harakat manbai Quyosh radiasiyasidir. 

O’zgargan  landshaft  —  tabiiy  ta’sirlar  yoki  insonning  faoliyati  ta’sirida 

dastlabki  holati  o’zgargan  landshaftlar.  Tabiiy  landshaftlar  o’z-o’zidan  asta  o’z-

garib  boradi.  Lekin  insonning  xo’jalik  faoliyati  ta’sirida  landshaft  tez  o’zgaradi, 

Ayniqsa o’simliklar, hayvonot dunyosi, yer usti va yer osti suvlari tez o’zgaradi.   

Shunda      ba’zi      kishilar  landshaft  butunlay  o’zgardi  deydi.  Aslida  landshaft 

butunlay  o’zgarmaydi:  tog’  jinslari,  iqlim,  relyefning  yirik  shakllari  o’zgarmay 

qoladi. U. l. ga o’lkamizdagi vohalar eng yaxshi misol bo’ladi. 

Qirg’oq — dengiz, ko’l, daryo, suv omborlari chekkasida suv bilan quruqlik 

tutashib  turadigan  kambar  joy.  Qirg’oqda  doimiy  ravishda  suv  bevosita  ta’sir 

ko’rsatib turadi: Qirg’oqni yuvib boradi. 

Qit’a – Yer sharidagi quruqlikning  katta qismlari. Qit’aga materik va uning 

yonveridagi materik bilan tektonik, orollar ham kirada. Yer sharida 6 ta qit’a bor: 

YYevropa,  Osiyo,  Afrika,  Avstraliya,  Amerika,  Antarktida,  Tinch        okeanning    

Amerika,      Avstraliya  va  Osiyodagi  uzoqdagi  orollari  «Orolli»  qit’a  hisoblanadi  va 

Oksaniya deb ataladi. 

Qor chegarasi, ch i z i g’ i — tog’larda ma’lum balandlikda yog’adigan qor 

bilan  eriydigan  qor  miqdori  teng  bo’ladi.  Undan  yuqorida  qor  yozda  ham 

saqlanadi,  undan  pastda  erib  ketadi.  Tog’larda  saqlanadigan  qorning  pastki 

chegarasi qor chegarasi (chizig’i) deb ataladi. Q. ch. balandligi joyning geografik 

kengligiga, yog’adigan qor miqdoriga bog’liq. Ekvator yaqinida 5000 m, Novaya 

Zemlyada  600  m,  O’zbekistondagi  tog’larda  3800  m  dan  4200  m  gacha 

balandlikda   joylashgan. 

 

 

---