O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Yerning  shakli.  Qadimgi  zamonlarda  odamlar  Yer  shaklini  o‘zlari  yashab 

turgan  tabiiy  geografik  sharoitga  bog‘liq holda  sezish  darajasiga  binoan  tasavvur 

etganlar.  Masalan,  Yerni  dastlab  yassi  disk  shaklda  tasavvur  etishgan.  Ayrim 

odamlar  suvda  suzayotgan  toshbaqa  ustida  fillar,  fillar  ustida  esa  yer  joylashgan 

deb,  boshqalar  kitlar  uning  ustida  yassi  Yer;  yana  bir  guruh  odamlar  xo‘qizning 

shohida yassi Yer joylashgan deb faraz qilishgan. Demak, yerli xalqlar uchun eng 

qudratli  kuchga  ega  bo‘lgan  hayvonlar  Yerni  ko‘tarib  turgan  va  uni  yassi  disk 

shaklda deb, atrofini esa Okean nomli afsonaviy daryo chegaralab turgan deb faraz 

qilgan, o‘lkamiz singari materik ichkarisidagi xalqlar xo‘qizni eng qudratli hayvon 

deb hisoblaganlar. 

Yerning  shar  shaklda  ekanligini  birinchi  bo‘lib  qadimgi  yunon  faylasufi 

Fales  (taxminan  er.  av.  625-547  yil,  antik  davr  falsafasi  va  Milet  maktabining 

---

asoschisi) aytgan bo‘lsa, uch asrdan so‘ng yunon olimi Arximed (er.avval 287-212 

yil) Yerni sferoid, ya’ni yuzasi qobiq (doira) shakliga yaqinligini aytgan. 

Birinchi bo‘lib Nyuton 1687 yilda Yer qiyofasi haqidagi nazariyani yaratdi 

(Pikar  va  Kapernik  ma’lumotlariga  tayangan  holda).  Mohiyati:  uncha  tez 

aylanmagan taqdirda Yer shakli ellipsoid aylanishiga ega bo‘ladi. Yerning ellipsoid 

aylanishi  shar  shaklidan  shu  bilan  farq  qiladiki,  uning  qutblari  botiqroq  bo‘lib, 

meridianlari ellips shakliga ega bo‘ladi. Binobarin, qutbiy yarim o‘qlari ekvatorial 

yarim  o‘qlardan  kaltaroq  bo‘ladi.  Shuning  hisobiga  meridianlarning  egriligi 

qutblarga qaraganda ekvatorda kattaroq bo‘ladi.