O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Xitoy don qo‘ng‘izi. Callosobrachus chinensis L.

Zarari. Xitoy don qo‘ng‘izi ham, loviya qo‘ng‘izi singari, loviya, burchoq, no‘xat va sigir no‘xat, yasmiq donlariga zarar etkazadi.

Ta’rifi. Qo‘ng‘izning tanasi kalta oval shaklda; rangi qizg‘ish qo‘ng‘ir, qanotustliklari bo‘ylab g‘uj joylashgan kalta tuklardan iborat qora va och rangli dog‘chalar o‘tadi. Orqasining old qismining asosi uchiga nisbatan kengroq. Keyingi boldirlarining ichki tomonida tishchalar bor. Qo‘ng‘izning tana uzunligi 2,5—3,5 mm keladi. Erkak qo‘ng‘izlarning mo‘ylovlari taroqsimon, uzun o‘siqchalari bo‘lgan 8—10 bo‘g‘imli, urg‘ochilarining mo‘ylovlari esa tasbehsimon shaklda. Ana shu belgilarga qarab, erkak va urg‘ochilarni bilib olish oson. Lichinka va g‘umbagi loviya qo‘ng‘izining lichinka va g‘umbagiga juda o‘xshaydi.Hayot kechirishi. Bu qo‘ng‘iz ham, loviya qo‘ng‘izi singari o‘zi tushgan o‘simlik donlarini dalalarda, hosil yig‘ilgandan keyin omborlarda zararlaydi. Boshqa joylarga, asosan, donlar bilan tarqaladi.Tuxumlarini dalalarda dukkaklar sirtiga, omborlarda esa donlar yoki don solingan qoplar ustiga qo‘yadi, urg‘ochi qo‘ng‘iz o‘rta hisobda 60 ta tuxum qo‘yadi. Tuxumlari o‘rta hisobda 8, lichinkalari 17 va g‘umbaklari 7 kunda rivojlanib bo‘ladi. Turli sharoitda bu zararkunandaning to‘la rivojlanib bo‘lishi 18—60 kungacha davom etadi. Loviyaning bitta doni ichida bir necha lichinka etilishi mumkin.

Bu zararkunanda yiliga bir necha bo‘g‘in beradi. Harorat etarli darajada yuqori bo‘lganida qishki uyquga kirmasdan rivojlana beradi.

To‘pt nuqtali qo‘ng‘iz. Callosobruchus guadrimacutatus F.

Zarari. Bu qo‘ng‘iz no‘xat, soya, loviya, gorox donlarini shikastlaydi. Donga xuddi loviya va xitoy qo‘ng‘izlari singari zarar etkazadi.

Ta’rifi. Qo‘ng‘izining tanasi cho‘zinchoq oval shaklida. Orqasining old qismi keyinga borgan sari kengaya beradi, ketingi chetining har ikkala tomonida ikkita o‘yiqcha bor; keyingi sonlarining ichki tomonida bittadan yirik tikan bo‘ladi. Qo‘ng‘izning asosiy rangi qo‘ng‘ir, qanotustliklarining uchi yonida va o‘rtasida bittadan qoramtir dog‘lar bor, ba’zan bu dog‘lar yaqqol ko‘rinib turmaydi yoki butunlay bo‘lmaydi. Qung‘izning uzunligi 3,5—5 mm keladi. Lichinka va g‘umbagi loviya qo‘ng‘izining lichinkasi va g‘umbagiga juda o‘xshaydi.Hayot kechirishi. Asosan xitoy don qo‘ng‘izinikiga o‘xshaydi. Ko‘pincha zararlangan donlar bilan tarqaladi. YUqorida ko‘rsatilgan o‘simliklarning dalada o‘sayotgan hamda omborlarda saqlanayotgan donlarida rivojlanadi.Urg‘ochilari 100 tagacha tuxum qo‘yadi. SHaroit qulay bo‘lganida tuxumlari 4—5 va lichinkalari 17—22 kunda rivojlanib bo‘ladi, to‘la rivojlanish davri 30—38 kungacha davom etadi. Yiliga 3 bo‘g‘in beradi.