O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Ilmiy-targ‘ibot  funksiyasi.  Ekskursiya  xizmati  ekskursantlarda  siyosiy, 
falsafiy,  ilmiy,  badiiy  qarashlar,  g‘oyalar,  nazariyalarning  shakllanishiga  yordam 
beradi.  Targ‘ibot  funksiyasini  bajarishda  ekskursiya  xizmati  aniq  yo‘nalishga  ega 
bo‘lishi  kerak.  Uning  negizida  targ‘ibot,  ilmiylik,  g‘oyaviylik,  hayot  bilan 
EKSKURSIYA XIZMATI 
 
Ilmiy  
targ‘ibot  
 
 
Axborot  
 
Madaniy 
hordiqni tashkil 
etish  
 
Qiziqishlarni 
shakllantirish  
 
Madaniy 
dunyoqarashni 
kengaytirish  
 

---

27 
 
bog‘liqlik,  daromadlilik  va  ishonarlilik  tamoyillari  turadi.  Bu  tamoyillar  targ‘ibot 
mohiyatini, undagi asosiy maqsadni ajratishga imkon beradi, shuning uchun ularni 
o‘zaro bog‘liqlikda ko‘rib chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.  
Ilmiylik  tamoyili  –  ta’lim  va  tarbiyaning  shakli  sifatida  ekskursiya 
xizmatining  muhim  xususiyati  ilmiylikdir,  ya’ni  ilmiy  bilimlarni  tarqatish 
ekskursiyaning  vazifasidir.  Ekskursiya  xizmati  mazmuni  zamonaviy  fanlarning 
aniq  bo‘limiga  muvofiq  ravishda  bayon  etilishi,  dunyoqarashni  shakllanishiga 
yordam  berishi  kerak.  Faktlar,  voqealar,  nazariy  holatlar  ilmiy  talqinda  berilib, 
qaysi  zamonaviy  fanga  taaluqli  bo‘lsa,  o‘sha  fan  sohasidagi  yutuqlarni  hisobga 
olgan holda yoritiladi. Faktlar va voqealar ob’ektiv ilmiy baholanishi lozim. 
G‘oyaviylik  tamoyili.  G‘oya  bu  qo‘yilgan  maqsadga  erishish  uchun  aniq 
harakatlar  rejasidir.  G‘oyaviylikni  aniq  bir  g‘oyalar  tizimiga  ongli  bog‘liqlik 
sifatida  ko‘rib  chiqish  mumkin.  Aniq  faktlarga  asoslangan  g‘oya  materiallariga 
ob’ektiv  yondashuv  va  gidning  ishontirish  qobiliyati  g‘oyaviylik  tamoyilining 
mazmunidir.  Har  bir  ekskursiya  xizmati  ushbu  tamoyillarni  hisobga  olgan  holda 
tayyorlanishi, matnlar va uslubiy ishlanmalar kabi hujjatlar tuzilishi muhimdir. 
Gid  o‘zining  hikoyasini  ilmiy  nazariya  asosida  tuzishi,  shaxsiy  g‘oyaviy  
ishonchni  ketma-ket  yoritishi  maqsadga  muvofiqdir.  Gid  hikoyasidagi,  ob’ektlar 
tahlilida  nafaqat  uning  bilimdonligi,  balki  faol  hayotiy    qarashlari  ham  namoyon 
bo‘ladi.  G‘oyaviy  gid  o‘z  faoliyatida  va  barcha  harakatlarida  aniq  tamoyillarga 
asoslanuvchi mutaxassisdir. 
Nazariyaning  amaliyot  bilan  bog‘liqligi  tamoyili.  Ekskursiya  xizmati 
ma’lumotlari hayotga, haqiqatga, mamlakatimizdagi iqtisodiy, siyosiy va madaniy 
bunyodkorlik  ishlariga  va  boshqa  o‘zgarishlarga  bog‘liq  bo‘lishi  kerak.  Haqqoniy 
ma’lumotlarning bayoni tarixiy va boshqa jarayonlar negizida turuvchi qonunlarni 
hisobga  olib,  umumlashtirilishi  va  xulosa  qilinishi  lozim.  Hikoya  qilinayotgan 
ma’lumotni  hozirgi  zamon  bilan  bog‘lash  qiyinchilik  tug‘dirishi  mumkin,  ammo 
ekskursiya  xizmati  mavzusidan  qat’iy  nazar  unda  kecha  va  bugun  o‘zaro 
bog‘lanadi. 

---

28 
 
Ekskursiya  xizmatida  zamonaviylikni  tavsiflovchi  ma’lumot  3  holatda  o‘z 
aksini  topadi:  birinchisi,  ekskursiya  xizmatining  barcha  mavzusi  hozirgi  zamon 
voqealariga  bag‘ishlanadi  («Toshkent  –  bunyodkorlik  markazi»,  «Samarqand  – 
turizm  shahri»);  ikkinchisi,  hozirgi  zamon  voqealariga  ekskursiya  xizmatining  bir 
qismi yoki bir necha mavzuostilarigina bag‘ishlanadi. Bunday holat shahar, tuman 
bo‘ylab  ko‘rgazmali  ekskursiyalarga  xosdir  («Samarqandning  kecha  va  buguni», 
bitta  ko‘chaning  tarixi).  Ekskursiya  xizmatida  shahar,  mahalla,  tumanning  o‘tgan 
zamoni (tarix), buguni (zamonaviylik) va kelajagi (rivoji) ko‘rsatiladi. Uchinchisi, 
ekskursiya  xizmati  to‘liq  tarixiy  voqealar,  yodgorliklar  tarixiga  bag‘ishlanadi. 
Fandagi yutuqlar asosida o‘tmish voqealari (ming yillar avval) zamonaviylik nuqtai 
nazaridan  baholanadi,  bugungi  kun  bilan  bog‘lanadi  (Samarqanddagi  Mirzo 
Ulug‘bek observatoriyasiga ekskursiya). 
Ekskursiya  xizmati  samaradorligi  undagi  ma’lumotlarning  qanchalik 
tushunarli  hikoya  qilinishi,  ushbu  auditoriya  uchun  mazmunan  soddaligiga 
bog‘liqdir.  Ma’lumotlar  ekskursantlarning  tayyorgarlik  darajasi,  umumta’limiy 
ahamiyati,  hayotiy  tajribasini  hisobga  olgan  holda  hikoya  qilinishi  kerak. 
Ekskursiya  jarayoni  ma’lumotlarining  ishonarliligi  quyidagilar  asosida 
ta’minlanadi: 

  mavzuni yorituvchi muhim faktlarni tanlash; 

 
ishonchli taqqoslanma ma’lumotlardan foydalanish; 

 
dalillarni to‘play olish; 

  ishonchli  manbalarga  tayanish,  ma’lum  bir  voqea  ishtirokchilari  va 
guvohlarining fikrini o‘rganish; 

  rasmlar, hujjatlar nusxasi, xaritalar, chizmalarni namoyish etish.