O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
11.1. Ekologik resurslarning ekskursiyani tashkil  
qilishdagi o‘rni 
 
Ekologik  turizm  o‘tgan  asrning  oxirlaridan  boshlab  jahon  turizmi 
industriyasiga  asta-sekin  kira  boshladi.  Butunjahon  turizm  tashkilotining 
ma’lumotlari bo‘yicha keyingi besh yilda ekologik turizmda turistlar oqimi tobora 
ko‘payib  borayotganligi  haqida  xisob  –  kitob  natijalari  keltirilgan.  Ushbu  turizm 
yo‘nalishida  janubiy  Yevropa,  Janubiy  –  sharqiy  Osiyo,  kichik  Osiyo,  Xitoy  va 
Afrika qit’asidagi davlatlar oldingi o‘rinlarda borishmoqda. Albatta, qayd qilingan 
geografik  tabiiy  manzillar  betakror  tabiat  mintaqalar  bo‘lib,  doimiy  bahor  va  yoz 
iqlimiga  ega  bo‘lgan  davlatlarning  tabiatdagi  biologik  xilma-xillik  resurslari, 
sharoitlari  bu  mintaqalarda  yil  davomida  turistlar  oqimining  ko‘payishini 
ta’minlaydi,  imkoniyatlar  yaratadi.  Hozirgi  kunga  kelib  jahonda  ekologik  turizm 
jadal suratlar bilan rivojlanib borayotgan turizmning tarmoqlaridan
 
biriga aylandi. 
O‘zbekiston  Respublikasi    Prezidenti  I.A.Karimov  ta’kidlagandek  «Go‘zal 
geografik  va  tabiiy  sharoitlar  Respublikamiz  hududida  ekologik  turizmni 
rivojlantirish  uchun  g‘oyat  qulaydir.  Bu  borada  mamlakatning  tog‘li  hududlarida 
joylashgan,  zamonaviy  jihozlangan  sayyohlik  majmualarida    qishki  va  noyob 
sayyohlik  dasturlari  tashkil  etilgan.  Sayyohlikning  yangi  yo‘nalishi-yirik 

---

207 
 
qo‘riqxonalar  va  bog‘lar  hududida  tashkil  etilgan    tabiatshunoslik  turizmi 
rivojlanmoqda»
6
. 
Darhaqiqat,  O‘zbekistonda  ekologik  turizm  rivojlanib  borishining  yana  bir 
sababi turist o‘zi qiziqqan tabiat va uning tabiiy sharoiti, biologik resurslari bilan 
tanishibgina  qolmasdan,  bu  tabiat  bag‘rida  dam    oladi,  tabiat  go‘zalligini  chuqur 
his  qiladi.  Uning  resurslarini  avaylash    xohish-istagi  paydo  bo‘ladi. 
Respublikamizning  ekologik  turizm  salohiyatini  hisobga  olganimizda  ekologik 
turizmni  rivojlantirishning  asosiy  resurslari  –  4  faslli  tabiat  mavsumlari,  o‘zining 
ekologik  tizimlariga  ega  bo‘lgan  5  ta  tabiiy  landshaft  bio-xilma-xilliklarida 
endemik  (faqat  O‘zbekiston  tabiatida)  turlarning  mavjudligidan  iborat. 
O‘zbekistonning 
ekologik 
turizmdagi 
resurslar 
salohiyatiga 
alohida 
to‘xtalganimizda,  quyidagi  ekoturizm  manbalarini  keltirish,  tavsiflash  masalaga 
ravshanlik kiritadi. 
O‘zbekiston  3,8  mln.  gektarga  ega  bo‘lgan  ovchilik  –  baliqchilik  yer 
maydonlariga ega, ulardan 1 mln. gektarini suv fondi tashkil etadi. Respublikamiz 
faunasi  97  turdagi  o‘txo‘r  hayvonlar,  424  turdagi  qushlar,  58  turdagi  sudralib 
yuruvchilar  va  83  tur  baliqlarga  ega.  Bulardan,  O‘zbekiston  Respublikasi  «Qizil 
kitobiga»  o‘txo‘r  hayvonlarning  24  turi,  qushlarning  48  turi,  sudralib 
yuruvchilarning 10 turi, baliqlarning 18 turi va 78 turdagi umurtqasizlar kiritilgan.  
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Botanika instituti ma’lumotlari 
bo‘yicha,  O‘zbekistonda  hozirgi  kunda  4148  tur  o‘simliklar  mavjud.  Shulardan, 
3000  turlari  oliy,  yovvoyi  o‘suvchi  o‘simliklar,  ulardan  9  foizi  endemiklardan 
iborat.  O‘zbekiston  hududining  muhofaza  etilayotgan  tabiiy  hududlar  tarkibida 
2164 km
2
 ni tashkil qilgan 10 ta davlat qo‘riqxonasi, 6061 km
2
 ni tashkil etgan 2 ta 
milliy  bog‘  va  noyob  turlarga  kiruvchi  hayvonlarni  ko‘paytirish  respublika 
markaziy – «Jayron» ekomarkazi, 12186 km
2
  maydonni tashkil etgan 17 ta davlat 
buyurtmaxonalari mavjud. Keltirilgan ma’lumotlarga qo‘shimcha qilib qayd qilish 
mumkinki,  O‘zbekiston  Markaziy  Osiyoning  o‘rtasida,  ekologik  turizmning 
rivojlanishi 
uchun 
qulay 
transport, 
geografik 
hududlarida 
joylashgan. 
                                                           
6
 Экологический вестник. Ж. Тошкент, № 6, 2007. 

---

208 
 
Ekspertlarning ma’lumotiga qaraganda ekoturizm sayyohlik bozorining 10-20 %ini 
qamrab olgan, o‘sish sur’ati esa umumiy turizm industriyasining o‘sish sur’atidan 
2 – 3 marotaba oshib ketdi. Shuning uchun ham bugungi kunda  ekologik turizmni 
rivojlantirish  asoslarini  va  ekologik  resurs  maskanlariga  turistik  marshrutlar 
tuzishning uslubiy asoslarini ishlab chiqish zarur bo‘lmoqda.   
O‘zbekistonlik  ekolog  olimlarning  fikricha,  –  ekoturizm  ma’rifiy-ma’naviy 
tushunchalar  ostida  ekoturistlarning  ekzotik  tabiiy  hududlarga,  ularning  hayvonot 
va  o‘simliklar  dunyosiga,  tabiiy  hududlarning  tarixiy  yodgorliklariga,  arxeologik 
topilmalariga,  geologiyasiga,  paleontalogiya  qoldiqlariga  sayohatlari  kabi  tabiat 
bilan bog‘liq majmualar kiradi. 
Ekoturizmning maqsadi – hozirgi va kelajak avlodlarning ekologik xavfsizligi 
va  barqaror  rivojlanishini  ta’minlash  uchun  tabiatdan  turistik  yo‘nalishda  oqilona 
foydalanishdir.  Ekoturizmning  maqsadini  amalga  oshirish  uchun  «O‘zbekistonda 
ekologik  turizmni  rivojlantirish  konsepsiyasi»  da  keltirilgan  rejaviy  dasturni 
keltirish  kifoya  qiladi.  Bu  konsepsiyada  respublikamizda  ekologik  turizmni 
rivojlantirish uchun quyidagi vazifalarni bajarish muhimligi alohida qayd qilingan: 

  ekoturizm  industriyasini  shakllantirish  uchun  maxsus  qonunlarni  ishlab 
chiqish va ularning huquqiy mexanizmini yaratish; 

  ekoturistik fan, ta’lim va amaliyotning nazariy asoslarini ishlab chiqish; 

 
aholining ekologik ongi va madaniyatini ekoturizm orqali o‘stirish;  

  ekoturizm yo‘nalishidagi ta’lim va tarbiyani yo‘lga qo‘yish; 

  ekoturizm bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash va qayta tayyorlash; 

  ekoturistik ob’ektlarni har tomonlama baholash va ularning kadastrini olib 
borish; 

  ekoturizm monitoringi va istiqbolini olib borishni yo‘lga qo‘yish; 

  milliy davlat hududlarini ekoturizm bo‘yicha rayonlashtirish; 

  davlatlarning  va  xalqaro  jamiyatning  ekoturizmga  oid  taktik  reja  va 
strategik dasturlar va tadbirlarini ishlab chiqish; 

  biologik xilma-xillikni saqlash. 

---

209 
 
Qayd  qilingan  vazifalarni bajarishda  quyidagi  ekoturistik  tamoyillarni,  ya’ni 
ekologik  munosabatlarni  turizm  orqali  tartibga  solishga  yo‘naltirilgan  qoidalarga 
qattiq, ma’suliyat bilan rioya qilish talab qilinadi: 

  ekoturizmda 
tabiatni 
muhofaza 
qilish 
va 
barqaror 
rivojlanish 
masalalarining ustuvorligi; 

  ekoturizmning  tarixiy,  madaniy  va  boshqa  turizm  turlari  bilan 
bog‘langanligi; 

 
turizm  va  servis  sohasi  yo‘nalishidagi  barcha  ta’lim  muassasalarida 
ekoturistik o‘quv kiritilishining maqsadga muvofiqligi; 

 
mahalliy  aholining  ekologik ongi  va  madaniyatini  o‘stirishda ekoturizmni 
jalb qilish zaruriyati; 

  tabiatdan  oqilona  foydalanish  va  tabiatni  muhofaza  qilishning  mazmunini 
ekoturistik marshrutlarda aks ettirish; 

  davlat,  jamiyat,  mahalliy  boshqaruv  idoralarining  ekologik  turizmdan 
manfaatdorligi; 

  ekoturizmda ekologik ijtimoiy-iqtisodiy manfaatdorlikning yagonaligi; 

  ekoturizmda milliy g‘urur va iftixorni shakllantirishning zarurligi. 
Qayd  qilingan  tamoyillarning  bajarilishi  O‘zbekistonda  ekologik  turizmni 
jadal rivojlantirishning asoslarini ta’minlaydi. 
Ekoturizmni  rivojlantirish  bo‘yicha  «O‘zbekistonda  ekologik  turizmni 
rivojlantirish  konsepsiyasi»  qabul  qilingan.  Ushbu  konsepsiyaning  1.4.  bandida  – 
ekoturizmning  ijtimoiy-iqtisodiy  masalalari  yechimini  topishi  lozim  bo‘lgan 
dolzarb masalalari qayd qilingan. Ular quyidagilar: 

 
ekoturizm  ob’ektlarida  aholini  ish  bilan  ta’minlash,  ijtimoiy  muhofaza 
qilish muammolarini hal qilish;  

 
ekoturizm  qadamjoylarida  kichik  va  o‘rta  biznesni  rivojlantirish  orqali 
qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratish, turistik infratuzilmalarni hosil qilish; 

---

210 
 

 
ekoturizmning  jahon  talablariga  javob  beraoladigan  moddiy  –  texnik, 
axborot–tahliliy  bazasini  yaratish  xizmat  ko‘rsatish  va  servis  sohasini 
rivojlantirish; 

 
ekoturizm  maskanlarini  elektr  energiyasi  va  issiq  suv  bilan  ta’minlash 
maqsadida  ekologik  toza,  qayta  tiklanuvchi  muqobil  energiya  qurilmalari 
yordamida foydalanishni keng yo‘lga qo‘yish.