O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
 
10.9-rasm. Poyi Kalon ansambli. 
 

---

179 
 
 
 
10.10-rasm. Poyi Kalon ansamblini ko’rsatish tartibi. 
 
4 
3 
1 
2 

---

180 
 
10.3. Xorazm viloyatining tarixiy- arxitektura yodgorliklari  
ekskursiya ob’ektlari sifatida 
 
Dunyoning  qadimiy  shaharlaridan  biri  bo‘lgan  Xiva  asrlar  mobaynida 
insoniyatning  ma’naviy  va  moddiy  madaniyati  taraqqiyotiga  o‘zining  salmoqli 
hissasini  qo‘shib  kelmoqda.  Xalqaro  sayyohlik  markazlaridan  biri  sanalgan  Xiva 
bejiz  butun  dunyoda  ochiq  osmon  ostidagi  muzey  sifatida  e’tirof  etilmagan.  Bu 
shahar  hududida  joylashgan  yodgorliklar  miloddan  avvalgi  VI  –  V  asrlardan  XX 
asr  boshlarigacha  bo‘lgan  davrlarga  taalluqlidir.  Ayniqsa  Xiva  shahrining  Ichan 
Qal’a  qismi  Markaziy  Osiyoda  saqlanib  qolgan  birdan  bir  butun  boshli  shahar-
yodgorlik  bo‘lib,  uning  o‘tmishidagi  taqdiri  me’moriy  obidalari  dunyoning  eng 
qadimgi madaniy voha Xorazmning tarixiy madaniy taraqqiyoti bilan chambarchas 
bog‘liqdir.  
Xiva  shahridagi  Ichan  qal’a  va  Dishan  qal’adagi  tarixiy  yodgorliklar, 
muzeylar, Xivaning tarixiy merosi va sayyohlik salohiyati, vohaning mehmondo‘st 
odamlari,  urf-odat  va  an’analari  haqidagi  ma’lumotlar  viloyatga  tashrif 
buyurayotgan barcha turistlarni lol qoldirmoqda. Jumladan  Xiva shahridagi Ichan 
qal’a  majmui  1990  yil  12  dekabrda  YUNESKOning  Kanadada  bo‘lib  o‘tgan  14 
sessiyasining maxsus qarori bilan Markaziy Osiyoda birinchi bo‘lib «Butun jahon 
merosi»  sifatida  ro‘yxatga  olingan.  O‘zbekiston  Fanlar  akademiyasi  tomonidan 
1984-1993  yillarda  Xiva  shahrida  o‘tkazilgan  arxeologik  qazishmalar  natijasida  
«Ichan qal’a»  hududi eramizdan avvalgi V asrda paydo bo‘lganganligini va shahar 
devorlari ostidan topilgan madaniy qatlam, sopol buyumlar va katta hajmdagi xom 
g‘ishtlar  shaharni  2500  yoshda  ekanini  tasdiqlaydi.  Shundan  so‘ng  1997  yilda 
mamlakatimizning  ikki  azim  va  buyuk  shahri  Buxoro  va  Xivaning  2500  yillik 
yubileyi  YUNESKO  rahnamoligida  dunyo  miqiyosida  keng  nishonlanishi  bu 
shaharning butun dunyoda e’tirof etilganidan dalolat beradi.  
Hozirgi  kunda viloyatda 255  ta  madaniy  meros  ob’ektlari  davlat  ro‘yxatiga 
olingan  bo‘lib,  shundan  18  tasi  arxeologiya,  133  tasi  arxitektura,  66  tasi 

---

181 
 
haykaltaroshlik  yodgorliklari,  32  tasi  muqaddas  qadamjolar
5
  bo‘lib,  Davlat 
muhofazasiga olingan.  
Xivaning  arxitektura  yodgorliklari  asosan  madrasa,  masjid  va  minoralar, 
Pahlavon  Mahmud maqbarasi  (1835  yil),  Muhammad  Aminxon  madrasasi (1850-
1855  yillar),  Ko‘hna  Ark,  Tosh  Hovli,  Olloqulixon  karvonsaroyi  (1855  yil) 
kabilardan  iborat.  Rangli  bezaklar  berilgan  Kalta  Minor  (1835  yil)  va  218  ta 
naqshli ustunga ega bo‘lgan Juma masjidlarni alohida ta’kidlab o‘tish mumkin. 2,5 
kilometr  uzunlikdagi  devorga  ega  bo‘lgan  Ichan-qal’a  Otadarvoza,  Shimoliy, 
Sharqiy,  Janubiy,  Buxoro  va  Toshdarvozalariga  ega.  Unda  40  dan  ko‘proq 
quduqlar mavjud. Xorazm viloyatining asosiy tarixiy-arxitektura yodgorliklari:  
1. 
Ichan qal’a, Saidboy masjidi va madrasasi (XVIII asr boshi); 
2. 
Pahlavon Mahmud maqbarasi (1835 yil); 
3. 
Olloqulixon madrasasi (1834 y.); 
4. 
Qutlug‘murod-inoq madrasasi (1804 y.); 
5. 
Olloqulixon Timi va Karvonsaroyi (XIX asr); 
6. 
Abdullaxon madrasasi (1865 y.); 
7. 
Anushaxon masjidi va hammomi (1657 y.); 
8. 
Toshhovli (Olloqulixonning karvonsaroyi) (1855 y.); 
9. 
Oq masjid (1832 y.); 
10.  Juma masjidi va minorasi (1788 y.); 
11.  Said Olovuddin maqbarasi (XIV asr); 
12.  Muhammad Aminxon madrasasi (1850-1855 yy.); 
13.  Kaltaminor (1835 y.); 
14.  Ko‘hna Ark (1868 y.);  
15.  To‘ramurod minorasi (1888 y.); 
16.  Sherniyozxon madrasasi (1718 y.); 
17.  Borlandi masjidi (XIX asr); 
18.  Arabxona madrasasi (1838 y.). 
                                                           
5
 www. UzA.uz sayti  ma’lumotlari  

---

182 
 
Xorazm  viloyati  bo’ylab  tashkil  etish  mumkin  bo’lgan  «Xorazmi  azimning 
ming yillik tarixi» nomli ekskursiya xizmatining dasturi namunasini keltiramiz: 
 
«XORAZMI AZIMNING MING YILLIK TARIXI» nomli