O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI
“O’ZBEKISTON TARIXI” KAFEDRASI
Axmadov Dovudxon Xabibulloyevich
Ilk o’rta asrlar sug’dda an’anaviy davlatchilik: huquqiy asoslari, mahkama, soliq, qonunchilik va ijro .
5A120302-“Tarix” mutaxassisligi magistr
akademik darajasini olish uchun yozilgan
SAMARQAND – 2021
Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Xalqlarimiz davlatchiligi tarixida muhim ahamiyatga ega bo’lgan Sug’d davlati xususida talaygina manbalar saqlanib qolgan bo’lsada , ularning ayrimlari bir birini inkor etadi.
Ilk o’rta asrlar Samarkand markazi Sug’d konfederatsiyasi - “Sug’d ittifoqi” mazmunidagi ushbu nisbiy atama ostida ilk o’rta asrlarda Zarafshon daryosi xavzasidagi Samarkand, Panch, Maymurg’, Ishtixon, Kabudon, Kushoniya xukmdorliklarini hamda Qashqadaryo daryosi xavzasidagi Kesh va Naxshab xukmdorliklarini o’z ichiga olgan muayayn siyosiy uyushma tushunilib, uning tarkibidagi mazkur xukmdorliklar o’z ichki boshqaruvida mustaqil bo’lishgan. Ularning xar biri o’z boshqaruv markazi - poytaxti, xukmdor sulolasi, xokimiyat ramzlari (tanga, tamg’a va xk.), qo’shini kabi xokimiyat xususiyatlariga ega bo’lishgan. Bu o’z navbatida qadim o’tmishimizni o’rganishimizning dolzarbligini, vatanimiz tarixini o’rganishimiz muhimligini ko’rsatadi.
Dissertatsiyaning maqsadi va vazifalari:
Vatanimiz tarixida muhim rol o’ynaga Sug’d davlati , uning an’anaviy davlatchilik: huquqiy asoslari, mahkama, soliq, qonunchilik va ijrosini bilish ,shu asnoda esa vatanimiz tarixida davlatchiligimizning qay tariqa rivojlanib borganligi, uning oldingi va keying davrlarda farqini tushunish , hozirda mavjud saqlanib qolingan ba’zi –bir o’xshashliklarni taqoslashdan iborat hisoblanadi.
Muammoning ishlanganlik darajasi: O’zbekiston mustaqillikka erishishdan avval ma’lum bir olimlar sug’d mavzusi bo’yicha ishlashgan lekin sug’d davlatchiligi bo’yicha hali ochilmagan ishlar ko’p deb o’ylayman. Hozirgi kunda O’zbekistonda sug’dshunokslik bilan shug’ullanuvchi olimlar ozchilikni tashkil etadi. Ulardan biri SamDU O’zbekiston tarixi kafedrasi mudiri t.f.d. prof. Go’ibov B. hisoblanadilar va u kishi ancha yillardan beri sug’dshunoslik bilan shug’ullanib kelmoqdalar.
Tadqiqotning davriy chegarasi.
Ilmiy tadqiqot ishining davriy chegarasi ilko’rta asrlarni asrlarni qamrab olib, bu davrda sug’ddagi ijtimoiy – iqtisodiy vaziyat, savdo munosabatlari , chegaradosh davlatlar bilan o’zaro aloqalarini o’rganishda turli ilmiy qarashlar mavjud bo’lgan. Bu ma’lumotlar
turli ilmiy qarashlarni yuzaga keltirmoqda.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari.
Turk xoqonligi davrida Sug’ddagi ijtimoiy- iqtisodiy jarayonlarni ilmiy o’rganish tadqiqotning asosiy maqsadi hisoblanadi. Shundan kelib
chiqib, tadqiqotda quyidagi masalalar xususida fikr yuritildi:
- Ilk o’rta asrlarda sug’ddagi ijtmoiy –iqtisodiy ahvol xaqida ma’lumot beruvchi ilmiy adabiyotlar;
- Sug’ddagi ichki siyosiy vaziyatlarni o’rganish;
- Hokimliklar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar;
- Ilk o’rta asrlar davrida Sug’ni o’rganish borasidagi
yutuqlari;
- Sug’ddagi sud tizimi;
- Sug’ddagi soliq tizimi;
- Sug’ddagi mahkama tizimi;
- Sug’ddagi ijro tizimi ;
- Ilk o’rta asrlar davrida sug’ddagi ahvol haqida ilmiy izlanishlar olib borgan tadqiqotchilar;
Tadqiqot obyekti va predmeti
Tadqiqotning obyekti aynan ilk o’rta asrlarda Sug’ddagi an’anaviy davlatchilikdagi uning huquqiy asoslari,mahkama ,soliq , qonunchilik va ijro sohalari hisoblanadi. Ya’nikim boshqaruvdagi eng muhim sohalar , davlat boshqaruvining tuzilishi va qay yo’sinda rivojlanishi tadqiqot ishining ob’yekti qilib olindi. Ilmiy tadqiqotda tadqiqot obyektini bilish eng muhim hisoblanadi.
Tadqiqotning nazariy-metodologik asoslari.
Xalqimizning ma’naviyati boyligi, iymon va e’tiqodimiz, hayotimizning farovonligi ham ilmdandur.
Yoshlarni ilm o’rganishga ko’proq da’vat qilaylik. Biz ushbu kichik bir ilmiy tadqiqotdan buyuk ajdodlarimiz tomonidan bizlarga meros qilib qoldirgan ilm ummonidan kichik bir lavhalarnigina keltirdik.
Tadqiqotning yangiligi.
Bu ishda men ko’proq Sug’d davlatining boshqaruv organlari , har qanday soha sud, ijro pastddan yuqoriga yoki yuqoridan pastgacha bo’lgan boshqaruv tizimini o’rganish va hozirgi kun tarixigacha taqqoslash .
Tadqiqotning amaliyotga joriy qilinishi.
Bizning tariximiz buyuk va juda qadimiy. Bu tarixdan biz milliy g’ururni anglashimiz lozim. Tarix millatning haqiqiy tarbiyachisiga aylanib bormoqda. Buyuk ajdodlarimizning ishlari va jasoratlari tarixiy xotiramizni jonlantirib , yangi fuqorolik ongini shakllantirmoqda, axloqiy tarbiya va ibrat manbaiga aylanmoqda. Markaziy Osiyo tarixida siyosiy aql-idrok bilan ma’naviy jasoratni ,diniy dunyoqarash bilan qomusiy bilimdonlikni o’zida mujassam etgan buyuk arboblar ko’p bo’lgan.
Bu davrdagi ijtimoiy – iqtisodiy ahvol, siyosiy vaziyat , aynan davlatchiligimiz tarixini mingyilliklarga borib taqalishi, qay yo’sinda rivojlanib borshini yanada izchilroq tasvirlashga harakat qildim.
Do'stlaringiz bilan baham: |