O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
3.1.2. Internet-marketingning xususiyatlari va afzalliklari 
 
Elektron  bozor  taqdim  etayotgan  imkoniyatlardan  samarali 
foydalanish  uchun  ushbu  bozorga  kirishga  qaror  qilgan 
kompaniyalar  o‘zlarining  marketing  faoliyatida  muayyan  hara-
katlarga tayyor bo‘lishkerak. 
Internetning  marketing  xususiyatlaridan  muvaffaqiyatli 
foydalanish uchun kompaniyalar quyidagi omillarga munosabatini 
baholashlari kerak: 

 biznes-jarayonlarni siqish va mijozlarning talablariga javob 
berish tezligini oshirishga tayyorlik; 

 ko‘p sonli sheriklar bilan birgalikda ishlash; 

 shahsga yo‘naltirilgan xizmatga o‘tish; 

 biznesga yondashishda moslashuvchanlikning mavjudligi. 
Biznes-jarayonlarini  siqish.  Mijozlarning  talablariga  tezkor 
javob  berish  elektron  biznesning  ish  faoliyatini  belgilaydi.  El-
ektron  bozorlar,  kataloglar  va  savdo  tizimlari,  shuningdek,  Inter-
netda  qidirish  xizmatlari  ochiq  muhitni  yaratadi,  unda  buyurtma 
va  uning  ijrosi  o‘rtasidagi  vaqt  soniya  yoki  daqiqada  o‘lchanadi. 
Elektron  biznes  sohasida  muvaffaqiyatli  faoliyat  ko‘rsatayotgan 

---

197 
kompaniyalar  foydali  web  -  loyihani  yaratish  uchun  keraksiz 
protseduralardan  xalos  bo‘lishga  harakat  qilmoqdalar.Ko‘pincha 
asosiy  e’tibor  ketma-ket  o‘zaro  ta’sirga  emas,  balki  parallel  rav-
ishda  kompaniyaga  buyurtmalarni  real  vaqt  rejimida  qayta  ish-
lashga imkon beradigan. 
Internetda biznes – bu haftasiga yetti kun, kuniga 24 soat ish-
laydigan real vaqtda ish. Iste’molchi biron bir mahsulot yoki xiz-
matni  boshqa  etkazib  beruvchidan  olish  uchun  faqat  tugmachani 
bosishi kerakligi sababli, korxona tezda ishlashi kerak. 
Elektron  biznesda  kompaniya  raqobatdagi  o‘rnini  yangi 
shaklda tushunishi va baholashi kerak. 
Ko‘p  sonli  sheriklar  bilan  hamkorlik.  Elektron  biznes  oddiy 
buyurtmalar va hisob-kitoblardan tashqarida bo‘lgan munosabatlar 
to‘plamini  saqlab  turishi  kerak.  Kompaniyalar  o‘rtasidagi  o‘zaro 
munosabatlar  dinamik  bo‘lib,  ma’lum  bir  davr  uchun  hamkor-
likning  yangi  shakliri  vujudga  keladi.  Tashkilotlar  kerak 
bo‘lganda birga hamkorlik qiladi, keyin esa tarqab ketadilar. 
Elektron  bozor  dinamik  vositachilik  uchun  shart-sharoitlarni 
yaratib beradi, bu esa iste’molchilarga maqbul yechimlarni yarat-
ishga  imkon  beradi.  Dunyo  bo‘ylab  o‘sib  borayotgan  raqobat 
korxonalarni  yanada  samarali  ishlash  uchun  birlashishga  majbur 
qilmoqda. 
Individual    bozor  bilan  yakka  tartibda    ishlash.  Elektron 
biznesning  o‘ziga  xos  xususiyati  uning  mijozlar  ehtiyojini  qon-
dirishga qaratilganligidir. Elektron bozorga kiradigan kompaniya-
lar  xizmatning  tovarlardan  ko‘ra  muhimroq  bo‘lganligini 
tushunishlari  kerak.  Iste’molchilar  va  xaridorlar,  sheriklar  va 
xodimlar  uchun  individual  yondashuv  talab  qilinadi,  elektron 
biznes  korxonalari  esa  xaridorlarga  individual  bozor  yaratib, 
mijozlarga yaxshiroq xizmat ko‘rsatishga intiladilar. 
Moslashuvchanlik.  Elektron  biznes  egiluvchan  bo‘lmasa, 
muvaffaqiyatli  bo‘lmaydi.  Hozirgi  vaqtda  iqtisodiyotning  barcha 
tarmoqlarida  qayta  qurish  ishlari  olib  borilmoqda  va  korxonalar, 
agar  ular  foydali  web-tuzilmani  yaratishga  intilayotgan  bo‘lsalar, 
o‘z o‘rinlarini qayta belgilashlari kerak. 

---

198 
Samarali  marketing  faoliyatini  olib  borishi  uchun  kompa-
niyalar elektron biznes  o‘z mijozlariga kerak bo‘lgan qo‘shimcha 
qiymatni  yaratishda  qanday  yordam  berishini  anglashi  kerak. 
Elektron  bozordagi  iste’mol  qiymati  haqiqiy  jismoniy  bozordagi 
oddiy tovarlar va xizmatlar qiymatidan farq qilmaydi: iste’molchi 
nimaga  muhtojligini  va  uni  raqobatchilardan  ko‘ra  yaxshiroq 
xizmat  ko‘rsatishni  bilish  kerak.  Iste’mol  qiymati  tushunchasi 
iste’molchilarning  mahsulotdan  olgan  imtiyozlari,  uning  o‘ziga 
xos fazilatlari, brendni (savdo markasi) va qo‘shimcha xizmatlari, 
tovarni  sotishda  sotuvchi  tomonidan  taqdim  etiladigan  tovar  va 
xizmatlardan  oladigan  foydaning    hissiyotini  o‘z  ichiga  oladi. 
Tovarlarning  qiymatini  aniqlashda  iste’molchilar  tovarlarni  sotib 
olish  xarajatlarini  ham  moliyaviy,  ham  vaqtincha,  psixologik  va 
hokazolarni hisobga olishadi. 
Internet-marketingdan  foydalanish  an’anaviy  marketingga 
qaraganda  yangi afzalliklar ega. 
Ulardan ba’zilari: 
Asosiy  rolni  Ishlab  chiqaruvchidan  iste’molchiga  o‘tkazish. 
Zamonaviy tijorat dunyosida Internet tomonidan olib borilgan eng 
asosiy  fazilatlardan  biri  bu  asosiy  rolni  ishlab  chiqaruvchilardan 
iste’molchilarga  o‘tishidir.  Internet  kompaniyalarga  yangi  mijoz-
ning e’tiborini kompyuter ekrani oldida sarflagan o‘nlab soniyalar 
ichida  jalb  qilish  imkonini  berdi.  Ammo,  shubilanbirga,  u  bir  xil 
foydalanuvchiga «sichqonchani» bir necha marta bosish orqali har 
qanday  raqibga  o‘tishga  imkon  berdi.  Bunday  vaziyatda  mijoz-
larning  e’tiborlari  eng  katta  qiymatga  aylanadi  va  mijozlar  bilan 
o‘rnatilgan munosabatlar kompaniyalarning asosiy kapitalidir. 
Faoliyatning  globallashuvi  va  tranzaktsiya  xarajatlarini  ka-
maytirish.  Internet  biznesning  fazoviy  va  vaqtincha  miqyosini 
sezilarli darajada o‘zgartirmoqda. Bu global aloqa vositasi bo‘lib, 
u hech qanday hududiy cheklovlarga ega emas, ammo ma’lumot-
larga  kirish  narxi  an’anaviy  masofadan  farqli  o‘laroq,  undan 
masofaga bog‘liq emas, bu bevosita bog‘liqlik. 
Shunday  qilib,  elektron  tijorat  hatto  eng  kichik  yetkazib 
beruvchilarga ham global miqyosda bo‘lish va biznesni global mi-
qyosda  amalga  oshirishga  imkon  beradi.  Shunga  ko‘ra,  mijozlar, 

---

199 
shuningdek, jug‘rofiy joylashuvidan qat’i nazar, kerakli tovar yoki 
xizmatlarni taklif etadigan barcha potensial(mumkin bo‘lgan) yet-
kazib beruvchilardan global tanlash imkoniyatiga ega. Sotuvchi va 
xaridor  o‘rtasidagi  masofa  faqat  yuklarni  etkazib  berish  bos-
qichida transport xarajatlari nuqtai nazaridan rol o‘ynaydi. 
Internet  muhitida  vaqt  o‘lchovi    odatdagidan  sezilarli  dara-
jada  farq  qiladi.  Internetning  kommunikativ  xususiyatlarining 
yuqori  samaradorligi  sheriklarni  topish,  qarorlar  qabul  qilish, 
bitimlarni  bajarish,  yangi  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish  va 
boshqalarga sarflanadigan vaqtni qisqartirishga imkon beradi. 
Internetda  ma’lumotlar  va  xizmatlar  kechayu-kunduz  mi-
jozga 
muntazir. 
Bundan 
tashqari, 
uning 
kommunikativ 
xususiyatlari  yuqori  moslashuvchanlikka  ega,  bu  esa  taqdim  etil-
gan  ma’lumotlarga  o‘zgartirishlar  kiritishni  osonlashtiradi  va  shu 
bilan  vaqtni  taqsimlash  va  tarqatish  xarajatlarisiz  dolzarbligini 
saqlab qoladi. 
Ushbu ta’sirlar, shuningdek, tranzaksion xarajatlarni sezilarli 
darajada pasayishiga olib keladi, ya’ni kompaniya, uning mijozlari 
va  ta’minotchilari  o‘rtasida  o‘zaro  aloqani  o‘rnatish  va  qo‘llab-
quvvatlash  bilan  bog‘liq  xarajatlar.  Shu  bilan  birga,  aloqa 
vositalari an’anaviy vositalar bilan taqqoslaganda minimal bo‘ladi 
va ularning funksionalligi va miqyosi sezilarli darajada oshadi. 
O‘zaro  aloqalarni  shaxsiylashtirish  va  yakkama-yakka 
marketingga o‘tish. 
Elektron o‘zaro aloqlar vositalardan foydalangan holda, kom-
paniyalar  har  bir  mijozning  ehtiyojlar  ito‘g‘risida  batafsil 
ma’lumot  olishlari  va  individual  buyurtmachiga  javob  beradigan 
mahsulotlar  va  xizmatlarni  Avtomatik  ravishda  taqdim  etishlari 
mumkin. Misol: kompaniyaning har bir mijozi yoki sherigi uchun 
web-saytning shaxsiy taqdimoti. 
         Natijada,  Internet  ommaviy  marketingdan  yakkama-
yakka  tartibdagi  marketingga  o‘tishga  imkon  beradi.  3.1.2-
jadvalda  ommaviy  marketingning  o‘ziga  xos  xususiyatlarini  yak-
kama-yakka  tartibdagi  marketing  bilan  taqqoslash  to‘g‘risida 
ma’lumotlar berilgan. 
 

---

200 
Transformatsiya  xarajatlarni  kamaytirish.  Transformatsiya 
xarajatlarini  kamaytirishga  mahsulot  assortimentining  (turlari, 
markalar  iva  ko‘rinishlari  bo‘yicha  birhil  mahsulotlarning  tar-
kibi) tuzilishini maqbul tanlash, yangi mahsulotlarni Ishlab chiqish 
va joriy etish vaqtini qisqartirish, to‘g‘ri narx siyosati, vositachilar 
sonini  kamaytirish,  marketing  xarajatlari  va  boshqalar  tufayli  er-
ishish mumkin. 
Masalan,  transformatsiya  xarajatlarini  kamaytirishning  bir 
usuli tovarlarni tarqatish kanallarini kamaytirish bo‘lishi mumkin.