|
Ilon chaqqanligi belgilari va alomatlari
Og‘riq (zaharli ilon chaqqan bo`lsa, chidab bo‘lmas darajada
bo`ladi).
Juft yoki toq tishlangan jarohat.
208
Chaqilgan joyda teri rangining o‘zgarishi hamda shish.
Holsizlanish, nafas olishning buzilishi.
Ilon chaqqanda birinchi yordam kursatish
1 Birinchi yordam ko‘rsatishning asosiy qoidalariga amal qiling.
2 Jabrlanuvchiga qulay o‘rnashib olishga yordam bering hamda
agar imkoni bo`lsa, zahar so‘rilishini sekinlashtirish uchun tananing
chaqilgan qismini yurak sathidan pastroq tushiring.
3. Chaqilgan joyga muz qo‘ying .
4. Jabrlanuvchini tinchlantirish hamda unga harakatsiz yotishni
maslahat bering.
Ilon chaqishi kamdan kam hollarda o‘limga olib keladi. Biroq
bemorga iloji boricha tezroq shifokor yordamini ko‘rsatish kerak. Kichik
bolalar, tana massasi kichik bo`lgani uchun, xavf-xatarda qolib ketishi
mumkin.
Zaharni og‘zingiz bilan so‘rib olishga urinmang, jarohatni
ishqalamang hamda jgut bog‘lamang.
PARAZITAR KASALLIKLAR
Parazitar kasalliklar - parazitlar qo‘zg‘atadigan kasalliklar.
Odamlarda uchraydigan parazitar kasalliklarni gelmintlar, eng sodda (bir
xujayrali)
hayvonlar
(amyobalar,
leyshmaniyalar,
lyambliyalar,
toksoplazmalar,
plazmodiyalar
va
boshqalar)
hamda
kasallik
qo‘zg‘atuvchilari
(viruslar,
bakteriyalar)ni
tashib
yuruvchi
bug‘imoyoqlilar (hasharotlar va kanalar) keltirib chiqaradi. Parazitar
kasalliklar invazion kasalliklar (invaziya - parazit hayvonlardan yuqish)
deb ham yuritiladi.
Parazitar kasalliklardan farq qilib, bakteriya, spiroxeta, rikketsiya
va viruslar qo‘zg‘atadigan kasalliklar
infeksion kasalliklar
deb ataladi.
Parazit chuvalchanglar yoki
gelmintlar
qo‘zg‘atadigan kasalliklar
gelmintozlar
deyiladi:
ulardan
askaridoz,
ankilostomidoz,
gimenolepidoz, difillobotrioz. teniidoz, trixinellez, trixosefalez, entero-
bioz, exinokokkoz
va boshqalar ko‘proq uchraydi.
Eng sodda hayvonlar protozooz kasalliklarga sabab bo‘ladi;
amyoba dizenteriyasi, leyshmanioz. lyamblioz, bezgak, toksoplazmoz
shular jumlasidandir. Eng sodda hayvonlarning 50 dan ortiq turi
odamlarda parazitlik qiladi. Parazit hasharotlar va kanalar entomoz va
akaroz kasalliklarini qo‘zg‘atadi. Entomozlarga miazlar kiradi; bunda
odamning organ va tuqimalari pashsha lichinkalari bilan zararlanadi;
209
bitlar,
chivinlar,
iskabtoparlar
chaqishidan
teri
kasalligi
-
dermatozoonozlar kelib chiqadi. Qo‘tir akarozlarga misol bo‘ladi.
Vaqtinchalik va doimiy parazitlar bor. Vaqtinchalik parazitlar
(chivin urgochisi, iskabtoparlar va boshqalar) tabiatda yoki turar
joylarda erkin yashab, juda qisqa vaqt yoki biror kun oziqlanish uchun
odamlarga hujum qiladi. Doimiy parazitlar (bitlar, gelmintlar, eng sodda
hayvonlar) odam tanasida rivojlanishining ma‘lum bir davrida yoki umr
bo‘yi yashashi mumkin. Yashash joyiga qarab tashqi - ektoparazitlar
(parazit xo‘jayin tanasining tashqarisida yashaydi) va ichki -
endoparazitlar (parazit xo‘jayin tanasining to‘qima yoki bo‘shliqlarida
yashaydigan) bo‘ladi. Parazitlarning teri qavatlarida (qo‘tir kanasi,
me‘da so‘nasi lichinkasining birinchi bosqichi) va tashqi muhit bilan
kontaktdagi organlar bo‘shliqlarida: burun, og‘iz, quloq va boshqalarda
(so‘na, volfart pashshasi lichinkalari) parazitlik qiladigan xillari ham
bor. Kasallik qo‘zg‘atuvchi ayrim parazitlar rivojlanishi bosqichlarida
xo‘jayin organizmida bir joydan ikkinchi joyga ko‘chib yurishi (migra-
siya qilishi) mumkin (masalan, ankilostoma). Parazitar kasalliklar
qo‘zg‘atuvchilari yashash sikli davomida bir necha xo‘jayin
almashtirishi mumkin (masalan, difillobotrioz, bezgak, teniidoz,
exinokokkoz qo‘zg‘atuvchilari).
Kasallik manbai (invaziyani qo‘zg‘atuvchi manba) kasal odam
(parazit tashib yuruvchi) yoki hayvon hisoblanadi. Ba‘zan odamning
o‘zi o‘ziga kasallik manbai bo‘lishi mumkin - autoinvaziya (masalan,
ostrisa bilan ifloslangan tirnoqni tishlash, so‘rish natijasida qaytadan
kasallanish). Kasallik qo‘zg‘atuvchisi odam organizmiga teri yoki tabiiy
teshiklar, ko‘pincha og‘iz, ba‘zan orqa chiqaruv va siydik yo‘llari,
shuningdek burun orqali yuqishi mumkin. Parazitar kasalliklar
qo‘zg‘atuvchilarining oziq-ovqat (alimentar), kontakt, transmissiv, havo
orqali yuquvchi xillari bor. Gelmintozlar, lyamblioz va boshqalar
organizmga oziq - ovqat (masalan, trixinella lichinkasi tushgan go‘sht)
va ifloslangan suv orqali tushishi mumkin. Ba‘zan parazitlar iflos qo‘l
va idish - tovoqlar orqali ham yuqadi.
Qo‘tir bit va boshqalar kontakt yo‘li bilan ya‘ni bemor va
zararlangan ro‘zg‘or buyumlari orqali odamga yuqishi mumkin.
Transmissiv Parazitar kasalliklar (transmissiya - tashib yurish) deganda
bo‘g‘imoyoqlilar tashib yuradigan kasallik xillari tushiniladi.
Leyshmanioz, bezgak transmissiv yo‘l bilan yuqadi. Parazitar kasalliklar
qo‘zg‘atuvchilarining havo orqali odamga yuqishi juda kam uchraydi.
Kasallik qo‘zg‘atuvchisi o‘zining yashash sikliga qarab odamga turli
210
faslda, kunning ma‘lum bir vaqtida yuqishi mumkin (masalan, bezgak
kasalligini tarqatuvchi anofeles chivini odamni kechqurun yoki kechasi
chaqadi). Parazitar kasalliklar qo‘zg‘atuvchisi odam organizmida xilma-
xil mexanik zararlanishlar keltirib chiqarishi, organ va to‘qimalarni
jarohatlashi, zaharlash (parazitning moddalar almashinuvi mahsulotlari
bilan zaharlanishi), allergiya paydo qilishi, mavjud kasalliklarni yanada
og‘irlashtirishi va tashqaridan ikkilamchi infeksiyaning kirishiga sharoit
yaratib berishi mumkin.
Parazitar kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarni mutaxassis
shifokor davolaydi. Parazitar kasalliklarning oldini olish uchun
bemor va parazit tashuvchlarni vaqtida aniqlash va davolash lozim.
Kasallik qo‘zg‘atuvchilarini dezinfeksiya qilish, tashqi muhitni
ifloslanishdan
muhofaza
qilish,
kishilarni
parazit
bo‘g‘imoyoqlilardan himoya qilish
(repellentlar,
himoya kiyimlari,
himoya turlari vositasida) va boshqa tadbirlarni qo‘llash lozim.
Mamlakatimiz, parazitar kasalliklarga qarshi rejali ravishda kurash
olib borilganligi sababli, kasallik kam uchraydi, ayrimlari (bezgak,
rishta) butunlay yo‘qotilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
