O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
 
 
 

---

333 
VI BOB IQTISODIYOT TARMOQLARI BARQAROR 
ISHLASHINING ASOSLARI 
6.1 Favqulodda vaziyatlarda iqtisodiyot tarmoqlarining 
barqarorligi 
Ma'lumki, 
iqtisodiyot 
tarmoqlarining 
barqaror 
ishlashini 
ta'minlash, har qanday favqulodda vaziyatlarda (harbiy va tinchlik 
davrlarida) fuqarolar muhofazasining asosiy vazifalaridan hisoblanadi. 
Favqulodda vaziyatlarda iqtisodiyot tarmoqlari barqarorligi deyilganda, 
ulaming rqjalashtlrilgan miqdorda sifatli mahsulotlarini ishlab 
chiqarishi yoki biror avariva natijasida shikastlangan ishlab chiqarish 
korxonalarida juda qisqa vaqt ichida tiklash ishlari tushuniladi. 
Iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror ishlashiga shu tarmoqlar 
joylashgan mintaqaga va umng meteorologik sharoitlariga bog'liq 
bo•ladi Chunki mintaqada xavfli tabiiy ofatlar (zilzilalar. yer, qor ko 
s 
chkilari, sellar, suv toshqinlari, kuchli shamollar va boshqalar) 
natijasida iqtisodiyot tarmoqlari va obyektlarning barqaror ishlash 
darajasini pasaytirish mumkin. Iqtisod1Y0t tarmoqlari barqaror 
ishlashiga vana quydagi omillar: obyektning qurilish xarakteri, uning 
atrofida joylashgan xavfll korxonalr, ishlovchilar soni, o'lchami va 
xarakteri, 
imorat 
va 
inshootlarning 
qurilish 
tavfsifi, 
ishlab 
chiqariladigan 
mahsulot 
hajmi, 
qo'llaniladigan 
texnologiyalar, 
qo'llaniladigan KTZM ning xususiyatlari va boshqalar ta'sir qiladi. 
Mana shu omillami o'rganish asosida obyektning barqarorligi haqida 
baho berishi mumkin. 
Iqtisodiyot tarmoqlarining favqulodda vaziyatlarda barqaror 
ishlashini ta'minlashda quyidagi tadbirlar bajariladi : 
l . Iqtisodiyot tarmoqlariga yaqm joyda yashovchi aholining 
hayotini muhofaza qilish•, 
2.
Shikastlangan hududlarda qutqaruv va birlamchi tiklov 
ishlarini o'tkazish; 
3.
Tashkiliy, llmiy-tadqiqot, texnologik va muhandislik-texnik 
tadbirlari kompleksini o'tkazish. 
Iqtisodiyot tarmoqlari va obyektlarining barqaror ishlashini 
pasayishiga quyidagi omillar sabab bo 
s 
lishi mumkin. Jumladan: ishlab 
chiqarish tarmog•ida boshqaruv. Mehnat va ishlab chiqarish 
intizomlarining bo'shashishi oqibatida; texnika va texnologiyalarning 
eskirishi oqibatida•, xavfli kimyoviy moddalami tashish. saqlash va 
ishlatish qoidalarining buzilishi hamda atrof-muhitga zaharli 
chiqindilarni chiqarilishi oqibatida: davlat nazorat organlan va 

---

334 
inspeksiyalar ishini talabchanligimng pasayib ketishi•. harbiy mojarolar 
va terrorchilik harakatlari sodir bo'lish ehtimolida. 
Iqtisodiyot tarmoqlarini barqaror ishlashiga quyidagi omillar ta'sir 
etadi: 
•
Tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish avariyalari, fojialardan hamda 
umumy cprg'ln qurollarimng birlamchi va ikkilamchi ta'sir omillaridan 
Ishchl xyzmatchilarni muhofaza qilish•, 
•
Yuqondagi ta'sir omillariga inshootlami muhandis-texnik 
komplek-slarining chidamliligi; 
•
Ishlab chiqarish korxonalarini kerakll materiallar bilan (xom 
ashyo, yoqilg'i, gaz, suv, elektr quvvatl) barqaror ta'minlash•, 
•
Ishlab chiqarishni va fuqaro muhofazasini barqaror va 
surunkali boshqarish•, 
•
Obyektning ishlab chiqarish tarmog'i buzilgan joyida-QBTI 
ning tiklash ishlarini boshqarish darajasi. 
•
Yuqoridagi ta'sir omillariga inshootlami muhandis —texnik 
komplektlarining jadalligi 
Yuqoridagi 
omillar 
nafaqat 
Inshootlaming 
barqarorligmi 
ta'minlaydi, balki ulaming darajasini ham oshiradi. Shu sababdan ham 
hoñrgi davrda tinchlik davrdagi favquloddagi vazivatlarda sanoat 
ishlab chiqarish tarmoqlarining barqaror ishlashini ta'minlash katta 
ahamiyat kasb etadi. 
Umuman olganda, iqtisodiyot tarmoqlarining barqarorligiga 5 ta 
omillami qo'llash orqali erishish mumkin: a) o'z vaqtida ogohlantirish; 
b) himoya inshootlaridan fovdalanish; 
v) yakka tartibda saqlovchi va tibiiy vositalardan foydalanish•, 
g) evakuatsiyani qo'llash: 
d) xom ashyo materiallar, elektr quvvati, gaz, suv bilan ta'minlash.