Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

Dasturiy vositalar
 
–
 
bu axborotlarni himoyalash funksiyalarini bajarish 
uchun
 
moʻljallangan maxsus dasturiy ta‘minotdir. Axborotlarni himoyalashda 
birinchi navbatda eng keng qoʻllanilgan dasturiy vositalar hozirgi kunda ikkinchi 
darajali himoya vositasi hisoblanadi. Bunga misol sifatida parol tizimini keltirish 
mumkin.
Tashkiliy himoyalash vositalari
 
—
 
bu talekommunikatsiya uskunalarining 
yaratilishi va
qoʻllanishi jarayonida qabul qilingan tashkiliy-texnikaviy va 
tashkiliy-huquqiy tadbirlardir. Bunga bevosita misol sifatida quyidagi 
jarayonlarni keltirish mumkin: binolarning qurilishi, tizimni loyihalash, 
qurilmalarni oʻrnatish, tekshirish va ishga tushirish.
Axloqiy va odobiy himoyalash vositalari
 
—
 
bu hisoblash texnikasini 
rivojlanishi
 
oqibatida paydo boʻladigan tartib va kelishuvlardir. Ushbu tartiblar 
qonun darajasida boʻlmasada, uni tan olmaslik foydalanuvchilarni obroʻsiga 
ziyon yetkazishi mumkin.
Qonuniy himoyalash vositalari
 
—
 
bu davlat tomonidan ishlab chiqilgan 
huquqiy
 
hujjatlar sanaladi. Ular bevosita axborotlardan foydalanish, qayta ishlash 

---

96 
va uzatishni tartiblashtiradi va ushbu qoidalarni buzuvchilarning mas‘uliyatlarini 
aniqlab beradi.
Masalan, Uzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ishlab 
chiqilgan qoidalarida axborotni himoyalash guruhlarini tashkil qilish, ularning 
vakolatlari, majburiyatlari va javobgarliklari aniq yoritib berilgan.
Xavfsizlikni taminlash usullari va vositalarining rivojlanishini uch bosqichga 
ajratish mumkin:
1) dasturiy vositalarni rivojlantirish;
2) barcha yoʻnalishlar boʻyicha rivojlanishi;
Ushbu bosqichda quyidagi yoʻnalishlar boʻyicha rivojlanishlar kuzatilmoqda:
-
himoyalash funksiyalarini apparatli amalga oshirish;
-
bir necha himoyalash funksiyalarini qamrab olgan vositalarni yaratish;
-
algoritm va texnikaviy vositalarni umumlashtirish va standartlash.
Bevosita 
tarmoq 
boʻyicha 
uzatiladigan 
ma‘lumotlarni himoyalash 
maqsadida quyidagi tadbirlarni bajarish lozim boʻladi:
-
uzatiladigan ma‘lumotlarni ochib oʻqishdan saqlanish;
-
uzatiladigan ma‘lumotlarni taxlil qilishdan saqlanish;
-
uzatiladigan 
ma‘lumotlarni 
oʻzgartirishga 
yoʻl 
qoʻymaslik 
va 
oʻzgartirishga urinishlarni aniqlash;
-
ma‘lumotlarni uzatish maqsadida qoʻllaniladigan dasturiy uzilishlarni 
aniqlashga yoʻl qoʻymaslik;
-
firibgar ulanishlarning oldini olish.
Ushbu tadbirlarni amalga oshirishda asosan kriptografik usullar qoʻllaniladi.