Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

 
Identifikatsiyalovchi shaxsiy nomerni himoyalash 
PIN-kodlarini himoyalash toʻlov tizimi xavfsizligini ta‘minlashda asosiy 
omildir. Shu bois u faqatgina karta sohibiga ma‘lum boʻlib, elektron toʻlovlar 
tizimida saqlanmaydi va bu tizim boʻyicha yuborilmaydi. 
Umuman olganda, PIN bank tomonidan berilishi yoki mijoz tomonidan 
tanlanishi mumkin. Bank tomonidan beriladigan PIN quyidagi ikki variantdan biri 
boʻyicha amalga oshiriladi: 
1) Mijoz hisob raqami boʻyicha kriptografiya usuli bilan tashkillashtiriladi; 
Ushbu jarayonni quyidagicha tasvirlash mumkin: 
3.4.2-rasm. Mijoz hisob raqamini himoyalash tizimi. 
Ushbu usulning afzalligi PIN kodi elektron toʻlovlar tizimida saqlanishi shart 
emasligidadir, kamchiligi esa ushbu mijoz uchun boshqa PIN berilishi lozim 
boʻlsa, unga boshqa hisob raqami ochilishi zarurligida, chunki bank boʻyicha bitta 
kalit qoʻllaniladi. 
2) Bank ixtiyoriy PIN kodni taklif qiladi va uni oʻzida shifrlab saqlaydi. PIN 
kodni xotirada saqlash qiyinligi ushbu usulning asosiy kamchiligi boʻlib 
hisoblanadi. 
Mijoz tomonidan tanlaniladigan PIN kod quyidagi imkoniyatlarga ega: 
-
barcha maqsadlar uchun yagona PIN kodni qoʻllash; 
-
xarflar va raqamlardan tashkil etilgan PIN kodni xotirada saqlashning 
yengilligi. 
PIN kodi boʻyicha mijozni identifikatsiyalashtirishning ikki usuli bilan 
bajarish mumkin: algoritmlashgan va algoritmlashmagan. 
Algoritmlashmagan tekshirish usulida element kiritgan PIN kod ma‘lumotlar 
bazasidagi shifrlangan kod bilan taqqoslaniladi. 
Algoritmlashgan tekshirish usulida esa mijoz kiritgan PIN kod, maxfiy 
kalitdan foydalangan holda, maxsus algoritm boʻyicha oʻzgartiriladi va kartadagi 
yozuv bilan taqqoslaniladi. 

---

147 
Ushbu usulning afzalliklari: 
-
asosiy kompyuterda PIN saqlanmaydi va natijada personal tomonidan 
oʻg‗irlanmaydi; 
-
PIN kod telekommunikatsiya orqali joʻnatilmaydi.