Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

1-hudud.
Kompyuter tarmog‗i (KT) xavfsizligining tashqi zonasi 
Ta‘minlanishi: fizik toʻsiqlar perimetr boʻylab oʻtish joylari xududga kirish 
nazoratining noavtomatik tizimi; 
2-hudud.
KT xavfsizligining oʻrtadagi zonasi Ta‘minlanishi: eshiklari 
elektron himoyalangan nazorat punktlari videokuzatish boʻsh zonalarini chiqarib 
tashlash; 
3-hudud.
KT xavfsizligining ichki zonasi. Ta‘minlash: shaxsiy kompyuterga 
foydalanish faqat nazorat tizimi orqali identifikatsiyalashning biometrik tizimi; 
Axborot xizmati binolari va xonalariga kirishning nazorati masalasiga kelsak, 
asosiy chora-nafaqat bino va xonalarni, balki vositalar kompleksini, ularning 
funksional vazifalari boʻyicha ajratish va izolyatsiyalash. Bino va xonalarga 
kirishni nazoratlovchi avtomatik va noavtomatik tizimlar ishlatiladi. Nazorat tizimi 
kunduzi va kechasi kuzatish vositalari bilan toʻldirilishi mumkin. 
Xavfsizlikning fizik vositalarini tanlash himoyalanuvchi ob‘ektning 
muhimligini, vositalarga ketadigan harajatni va nazorat tizimi ishonchliligi 
darajasini, ijtimoiy jihatlarni va inson nafsi buzuqligini oldindan oʻrganishga 
asoslanadi. Barmoq, kaftlar, koʻz toʻr pardasi, qon tomirlari izlari yoki nutqni 
aniqlash kabi biometrik indentifikatsiyalash ishlatilishi mumkin. Shartnoma 
asosida texnik vositalarga xizmat koʻrsatuvchi xodimlarni ob‘ektga kiritishning 

---

14 
maxsus rejimi koʻzda tutilgan. Bu shaxslar identifikatsiyalanganlaridan soʻng 
ob‘ektga kuzatuvchi hamrohligida kiritiladi. Undan tashqari ularga aniq kelish 
rejimi, makoniy chegaralanish, kelib-ketish vaqti va bajaradigan ish xarakteri 
oʻrnatiladi. 
Nihoyat, bino perimetri boʻyicha bostirib kirishni aniqlovchi turli datchiklar 
yordamida kompleks kuzatish oʻrnatiladi. Bu datchiklar ob‘ektni qoʻriqlashning 
markaziy posti bilan bog‗langan va boʻlishi mumkin boʻlgan bostirib kirish 
nuqtalarini, ayniqsa ishlanmaydigan vaqtlarda, nazorat qiladi. 
Vaqti-vaqti bilan eshiklar, romlar, tom, ventilyasiya tuynuklari va boshqa 
chiqish yoʻllarining fizik himoyalanish ishonchliligini tekshirib turish lozim. 
Har bir xonaga ichidagi narsaning muhimliligiga bog‗liq foydalanish tizimiga 
ega boʻlgan hudud sifatida qaraladi. Kirish-chiqish huquqi tizimi shaxs yoki ob‘ekt 
muhimligiga bog‗liq holda seleksiyali va darajalari boʻyicha rutbalangan boʻlishi 
shart. Kirish-chiqish huquqi tizimi markazlashgan boʻlishi mumkin (ruxsatlarni 
boshqarish, jadval va kalendar rejalarining rejalashtirilishi, kirish-chiqish 
huquqining yozma namunalari va h.k). 
Nazorat tizimini vaqti-vaqti bilan tekshirib turish va uni doimo ishga layoqatli 
holda saqlash lozim. Buni ixtisoslashgan boʻlinmalar va nazorat organlari 
ta‘minlaydi. 
Shaxsiy kompyuter va fizikaviy himoya vositalari kabi oʻlchamlari kichik 
asbob-uskunalarni koʻzda tutish mumkin. 
Yuqorida keltirilganlarga xulosa qilib, kompyuter tarmoqlarini himoyalashda 
axborot xavfsizligi siyosati qanday aniqlanishi xususida soʻz yuritamiz. Odatda 
koʻp sonli foydalanuvchilarga ega boʻlgan korporativ kompyuter tarmoqlari uchun 
maxsus ―Xavfsizlik siyosati deb ataluvchi, tarmoqda ishlashni ma‘lum tartib va 
qoidalarga boʻysindiruvchi (reglamentlovchi) hujjat tuziladi. 
Xavfsizlik siyosati odatda ikki qismdan iborat boʻladi: umumiy prinsiplar va 
ishlashning muayyan qoidalari. Umumiy prinsiplar internetda xavfsizlikka 
yondashishni aniqlasa, qoidalar nima ruxsat etilishini va nima ruxsat etilmasligini 
belgilaydi. Qoidalar muayyan muolajalar va turli qoʻllanmalar bilan toʻldirilishi 
mumkin. 
Odatda xavfsizlik siyosati tarmoq asosiy servislaridan (elektron pochta, 
WWW 
va 
h.k.) 
foydalanishni 
reglamentlaydi, 
hamda 
tarmoqdan 
foydalanuvchilarni ular qanday foydalanish huquqiga ega ekanliklari bilan 
tanishtiradi. Bu esa oʻz navbatida foydalanuvchilarni autentifikatsiyalash 
muolajasini aniqlaydi. 
Bu hujjatga jiddiy yondashish lozim. Himoyaning boshqa barcha strategiyasi 
xavfsizlik siyosatining qat‘iy bajarilishi taxminiga asoslangan. Xavfsizlik siyosati 
foydalanuvchilar tomonidan koʻpgina malomat orttirilishiga sabab boʻladi, chunki 

---

15 
unda foydalanuvchiga man etilgan narsalar ochiq-oydin yozilgan. Ammo 
xavfsizlik siyosati rasmiy hujjat, u bir tomondan internet taqdim etuvchi 
servislarda ishlash zaruriyati, ikkinchi tomondan mos mutaxassis-professionallar 
tarafidan ifodalangan xavfsizlik talablari asosida tuziladi. 
Avtomatlashtirilgan kompleks himoyalangan hisoblanadi, qachonki barcha 
amallar ob‘ektlar, resurslar va muolajalarni bevosita himoyasini ta‘minlovchi 
qat‘iy aniqlangan qoidalar boʻyicha bajarilsa (1.1.5-rasm). 
1.1.5-rasm. Axborot xavfsizligi siyosatini ta‟minlashning asosiy qoidalari 
himoyaga qoʻyiladigan talablarning asosini taxdidlar roʻyxati tashkil etadi. 
Bunday talablar oʻz navbatida himoyaning zaruri vazifalari va himoya vositalarini 
aniqlaydi.