Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

Steganografiyaning
 
kriptografiyadan boshqa oʻzgacha farqi ham bor.
 
Ya‘ni 
uning maqsadi - maxfiy xabarning mavjudligini yashirishdir. Bu ikkala usul 
birlashtirilishi mumkin va natijada axborotni himoyalash samaradorligini 
oshirish uchun ishlatilishi imkoni paydo boʻladi (masalan, kriptografik kalitlarni 
uzatish uchun).
Kompyuter 
texnologiyalari 
stenografiyaning 
rivojlanishi 
va 
mukammallashuviga yangi turtki berdi. Natijada axborotni himoyalash sohasida 
yangi yoʻnalish — 
kompyuter
 
steganogryafiya
si paydo boʻldi.
Global 
kompyuter 
tarmoqlari 
va 
multimedia 
sohasidagi 

---

51 
zamonaviy 
progress telekommunikatsiya kanallarida ma‘lumotlarni uzatish 
xavfsizligini ta‘minlash uchun moʻljallangan yangi usullarni yaratishga olib 
keldi. Bu usullar shifrlash qurilmalarining tabiiy noaniqligidan va analogli 
video yoki audiosignallarning serobligidan foydalanib xabarlarni kompyuter 
fayllari (konteynerlar)da yashirish imkonini beradi. Shu bilan birga 
kriptografiyadan farqli ravishda bu usullar axborotni uzatish faktining oʻzini ham 
yashiradi.
K.Shennon sirli yozuvning umumiy nazariyasini yaratdi, u fan sifatida 
stenografiyaning bazasi hisoblanadi. Zamonaviy kompyuter steganografiyasida 
ikkita asosiy fayl turlari mavjud: yashirish uchun moʻljallangan 
xabar-fayl
, va 
konteyner-fayl
, u xabarni yashirish uchun ishlatilishi mumkin. Bunda 
konteynerlar ikki turda boʻladi: 
konteyner-original
(yoki «boʻsh» konteyner) - bu
konteyner yashirin axborotni saqlamaydi; 
konteyner-natija
(yoki «toʻldirilgan» 
konteyner) — bu konteyner yashirin axborotni saqlaydi. 
Kalit
sifatida xabarni 
konteynerga kiritib q o ʻ yish tartibini aniqlaydigan maxfiy element tushuniladi.
Kompyuter stenografiyasi rivojlanishi tendensiyasining tahlili shuni 
koʻrsatadiki, keyingi yillarda kompyuter stenografiyasi usullarini rivojlantirishga 
qiziqish kuchayib bormoqda. Jumladan, ma‘lumki, axborot xavfsizligi 
muammosining 
dolzarbligi 
doim 
kuchayib 
bormoqda 
va 
axborotni
himoyalashning 
yangi 
usullarini 
qidirishga 
rag‗batlantirilayapti. 
Boshka 
tomondan, axborot- kommunikatsiyalar texnologiyalarining jadal rivojlanishi 
ushbu axborotni himoyalashning yangi usullarini joriy qilish imkoniyatlari bilan 
ta‘minlayapti va albatta, bu jarayonning kuchli katalizatori boʻlib 
umumfoydalaniladigan Internet kompyuter tarmog‗ining juda kuchli rivojlanishi 
hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda axborotni himoyalash eng koʻp qoʻllanilayotgan soha bu 
— kriptografik usullardir. Lekin, bu yoʻlda kompyuter viruslari, «mantiqiy 
bomba»lar kabi axborotiy qurollarning kriptovositalarni buzadigan ta‘siriga 
bog‗liq 
koʻp 
yechilmagan 
muammolar 
mavjud. 
Boshqa tomondan, 
kriptografik usullarni ishlatishda kalitlarni taqsimlash muammosi ham bugungi 
kunda oxirigacha 
yechilmay turibdi. Kompyuter steganografiyasi va 
kriptografiyalarining birlashtirilishi paydo boʻlgan sharoitdan qutulishning 
yaxshi bir yoʻli bular edi, chunki, bu holda axborotni himoyalash usullarining 
zaif tomonlarini yoʻqotish mumkin.
Shunday qilib, kompyuter stenografiyasi hozirgi kunda axborot xavfsizligi 
boʻyicha asosiy texnologiyalardan biri boʻlib hisoblanadi.
Zamonaviy kompyuter stenografiyasining asosiy holatlari quyidagilardan 
iborat:
-
yashirish usullari faylning autentifikatsiyalanishligini va yaxlitligini 

---

52 
ta‘minlashi kerak;
-
yovuz niyatli shaxslarga qoʻllaniluvchi steganografiya usullari toʻliq 
malum deb faraz qilinadi;
-
usullarning axborotga nisbatan xavfsizlikni ta‘minlashi ochiq uzataladigan 
faylning asosiy xossalarini stenografik almashtirishlar bilan saqlashga va 
boshqa shaxslarga noma‘lum boʻlgan qandaydir axborot - kalitga asoslanadi;
-
agar yovuz niyatli shaxslarga xabarni ochish vaqti ma‘lum boʻlib qolgan 
boʻlsa, maxfiy xabarning oʻzini chiqarib olish jarayoni murakkab hisoblash 
masalasi sifatida tasavvur qilinishi lozim. Internet kompyuter tarmog‗ining axborot 
manbalarini tahlili quyidagi xulosaga kelishga imkon berdi, ya‘ni hozirgi 
vaqtda stenografik tizimlar quyidagi asosiy masalalarni yechishda faol
ishlatilayapti:
-
konfidensial axborotni ruxsat etilmagan kirishdan himoyalash;
-
monitoring va tarmoq zaxiralarini boshqarish tizimlariga hujum qilish;
-
dasturiy ta‘minotni niqoblash;
-
intellektual egalikning ba‘zi bir turlarida mualliflik huquqlarini himoyalash.