Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

Oʻrtadan turib oʻzgartirish
. 
C dasturlash tilida 
strcpy(buffer, input) 
funksiyasi mavjud boʻlib, u 
input 
ma‘lumotni 
buffer
ga koʻchirib yozishni bajaradi. 
Bu holda xotirani toʻlib toshishidan saqlash uchun, 
input 
ma‘lumotni oʻlchamini 
tekshirish talab etiladi. Bu himoya usuli faqat oʻlchamni tekshirib, ma‘lumot 
tarkibini tekshirmaydi. Bu holda 
oʻrtadan
turib oʻzgartirish 
tahdidi boʻlishi mumkin. 
Bunga quyidagicha misol keltirish mumkin. Masalan, foydalanuvchi 
Veb sahifadan turib ma‘lumotlarni kiritdi va u quyidagi soʻrov shaklida ifodalandi: 
http://www.things.com/orders/final&custID=l12&num=55A&qty=20&price=
10& shipping=5&total=205 
Server tomonidan bu ma‘lumot quyidagicha tahlillanadi: foydalanuvchining 
ID raqami 112 ga teng foydalanuvchi har birining narxi 10 $ dan boʻlgan 55 tartib 
raqamli mahsulotdan 20 ta sotib oldi va 5 $ etkazib berish narxi bilan jami 205 $ 
dollar toʻlovni amalga oshirgan. Bu soʻrov server tomonidan tekshirilganida hech 
qanday xatolik topilmadi. 
Ammo Tridi bu qoʻrovni quyidagi soʻrov bilan almashtirsa,nima hodisa roʻy 
beradi ? 
http://www.things.com/orders/final&custID=112&num=55A&qty=20&price
=10& shipping=5&total=25 
Bu soʻrov ham oldingisi kabi server tomonidan tekshirishdan muofaqqiyatli 
oʻtadi, ammo uning manosi tamomila boshqa !!! 
Tezkor murojat sharti tahdidi
 (
Race condition yoki race hazard). Bu dasturiy 
mahsulotning yoki elektron tizimning oʻzini tutish holati boʻlib, chiqish qiymati 
boshqarib boʻlmas boshqa hodisalar ketma-ketligi yoki vaqtiga bog‗liq boʻladi. 

---

199 
Dasturlashda bu holda xatolik yuzaga kelib, ikkita signal birinchi chiqish uchun 
harakat qiladi. Bu hodisa asosan, dasturlashda parallel hisoblashda (thread) yuzaga 
keladi.
Quyida ikkita oqim tomonidan oʻz qiymatini birga oshirish uchun bajargan 
tezkor murojati keltirilgan. Agar tizim toʻg‗ri ishlaganda quyidagi natija olinishi 
shart edi. 
3.7.8– rasm. Tiqilinch holati.
Ammo, tezkor murojaat natijasida quyidagi holat kelib chiqdi: 
3.7.9– rasm. Tiqilinch holatdan chiqish holati.
Bu tahdid mavjud dasturiy mahsulotlarda time-of-check-to-time-of-use 
(TOCTTOU) zaifligi mavjud boʻladi. 
Odatda bu tahdidlarni oldini olishda dasturlash tillarida global oʻzgaruvchini 
qulflab qoʻyish usullaridan foydalaniladi.