O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti


Bolalarganisbatanzo’ravonlikvaehtiyotsizmunosabatlarningko’rinishlarivaturlari



Download 0,59 Mb.
bet56/123
Sana17.10.2022
Hajmi0,59 Mb.
#853700
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   123
Bog'liq
1db041e0553149ee426921515e5d3bf8 МАЖМУА БОЛАЛАР ВА ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ

1.1. Bolalarganisbatanzo’ravonlikvaehtiyotsizmunosabatlarningko’rinishlarivaturlari. Xuddishungako’razo’ravonlikningbirnechaturlarimavjud. Ulardanbirijismoniyzo’ravonlikbolaganisbatanqasddanishlatilgan, bolaningsog’ligi, hayotirivojlanishiyokiqadr – qimmatigizararyetkazuvchiyokizararyetkazishehtimoliyukoribo’lgankuchdir. Dunyoningturlixududlaridagibolalaro’zoilaa’zolaritomonidanamalgaoshirilgankaltaklash, tepkilash, silkitish, do’pposlash, tishlash, kuydirish, bo’g’ish, zaxarlashvadimiqtirishlarniboshdankechirmoqdalar. Ba’zijiddiyhollardabundayzo’ravonlikbolaningo’limiga, nogironbo’libqolishigayokijismoniyjarohatolishigasababbo’ladi. Boshqahollardajismoniyzo’ravonlikko’zgatashlanuvchiizqoldirmasligimumkin. Ammoharqandayholdahamjismoniyzo’ravonlikbolaningruhiysalomatligivarivojlanishigasalbiyta’sirko’rsatadi.
Bolalarganisbatanjismoniyzo’ravonlikniqo’llashota – onalartomonidano’zbolalarinitepish, urish,tishlashvakaltaklashhayollaritashvishgasolarlidarajadakengtarqalgan.
Bolahukuklaribo’yichaqo’mitatomonidanberilganta’rifgako’ra, jismoniyjazolash “qanchalikyengilbo’lmasin, ma’lumdarajadagiog’riqyokinoqulaylikyetkazishmaqsadidajismoniykuchishlatishorqaliamalgaoshirilganharqandayjazolash” dir (PauloSerxioPineyro).Uysharoitidajismoniyjazolashko’plabmmamlakatlardaqonunanyo’lqo’yibberilayotganligivajamiyattomonidanhayrihohliktopayotganligitufaylisaqlanibqolayotganbo’lib, ushbumuamoningtarqalishiko’plabsalbiyoqibatlarnikeltiribchikardi. Jismoniyjazolashningaksariyatqismibolaniurish(savalash,kaltaklashvashapatilash) orkaliamalgaoshiriladivabuodatdaqo’lyokibironbuyum.
Bolalarganisbatanzo’ravonlikbo’yichabutunjahonhisoboti bilan, masalan,hipchin, kaltak, kamar, poyabzal, yog’ochkabinarsalaryordamidabajariladi. Ammobolanibundayjazolashdaunibaqirtirish, tepish, siltash, uloqtiribyuborish, tirnalabyulish, chimdish, tishlash, sochiniyulishyokiquloqlarigaurish,bolalarninoqulayholatlardaturishgamajburlash, kuydirish, suyuqlikyokibug’dakuydirish, majburiyyedirish, shujumladan, yergaurish, tahqirlash, tuhmatgaqo’yish, qilmaganishigaqildingdebaybdorqilish, dag’dag’aqilish, qo’rqitishyokiustidankulishkabilarkiradi. Jazolashningbundayuslubibolalarniqo’rquvorqaliquyidagichaxulq-atvorgamajburqiladi: bubolalardao’zlarinitutishgahohishuyg’otmaydi,bolalarkaltakyeganlaridankeyinkattalarninghohishlarigabo’ysunsalarda,bolalarbevositakaltaklanishxavfimavjudvaqtdaginao’zlariniyaxshitutishgako’nikadilar(Jismoniyjazolarningharqandayko’rinishitahqirlovchibo’lishibarobaridabolalaroiladauchraydiganba’zinojismoniyjazolarborki,ularhamjismoniyjazolashturlaribilandeyarlibirxildatahqirlovchi,shavqatsizvazararyetkazuvchidir).
Zo’ravonlikningyanabirijinsiyzo’ravonlikdir. Ma’lumotlargaqaraganda 18 yoshgato’lmagantaxminan 150 mln. qizva 73 mln. o’g’ilbolalarmajburiyjinsiyaloqavajinsiyzo’ravonlikningqurbonigaaylanganekanlar (PauloSerxioPineyro). Bundayjinsiyzo’ravonliklarningaksariyatibolamansubbo’lganoilaningboshqaa’zolaritomonidanamalgaoshiriladi. Qizlarnijinsiyzo’rlashholatlarihamdao’g’ilbolalarnihamshundayzo’rlashholatlariqarindoshlarivao’gayota – onalaritomonidanamalgaoshirilganligianiqlangan. Ko’podamlar, bolalarmaktabdayokimahalladao’ynayotganlaridajinsiyzo’ravonlikqurbonibo’lishlarixatariyuqoriekanligihaqidaso’zyuritadilar, lekinularbolalaro’zuylaridavaoilalaridashundayzo’ravonlikqurbonibo’lyaptilar. Oiladashahvoniyxosbo’lganuyat, or – nomusvainkorqilishkabilarmavjudmuammohususidasukutsaqlashodatinikeltiribchiqaradivabundabolalarboshlaridankechirganjinsiyzo’ravonlikto’g’risidagapiraolmaydilar, kattalaresao’zuylaridabolalaryuztutayotganshahvoniyzo’rlanishxatarihususidasukutsaqlaydilarvakattalarulartaniydigankimsabironbolanijinsiyzo’rlayotganinibilsalarnimaqilishyokinimadeyishkerakliginibilmaydilar. Bolalarningaksariyatio’zuylaridaboshidankechirganshahvoniyzo’ravonlikto’g’risidahyechkimgaaytaolmaydilar. Bungasababularshundayqilsalar. Bolalarganisbatanzo’ravonlikbo’yichabutunjahonhisobotiulargavaularningoilalarigabirornimabo’lishidanqo’rqadilar, oilalarisharmandabo’lishidantashvishlanadilaryokiulargahyechkimishonmaydidebo’ylaydilar.Kattalarhambundayholatyuzasidanhyechnarsademaslikniafzalko’rishlarimumkin. Oilalardajinsiyzo’ravonlikniboshidankechirganliginima’lumqilgano’g’ilbolalarzaifva “erkakemas” debbaholanishlarimumkin. Bundayqizlaresaqoralanishvasharmandalikkauchrashvaoqibatdakaltaklanishvahattokio’ldirilishxavfigaduchorbo’lishimumkin. Jinsiyzo’ravonlikqurbonibo’lishdarajasiqizlarorasida, o’g’ilbolalarganisbatananchayuqori. Statistikma’lumotlargako’ra, qizlarganisbatanjismoniyzo’ravonlikniamalgaoshirishdabirinchinavbatdaoilaningerkaka’zolari (akalar,tog’alar,amakilar)tursa,ulardankeyino’gayotalar,otalarvaoilaningboshqaa’zolariturarekan. Oilaningdo’stibo’lganerkakkishilartomonidanhambundayholatlarqo’llanishitez-tezuchrashibildirilgan. Boshqabirma’lumotlargako’rabolaganisbatanjinsiyzo’ravonlikota-onalar,boshqatarbiyalovchilar,amma-xolalar,tog’avaamakilar,aka-ukavaopa-singillar,bobovabuvilar,ota-onaningjiyanlari(amakivachcha,xolavachchavahokazo) hamdaoilaningdo’stlaritomonidanamalgaoshirilishianiqlangan.
Ba’zanqizlarganisbatano’tkazilganjinsiyzo’ravonlikdaularningo’zlarinihamishtirokibordebhisoblanadivaharqandayjinsiyaloqa – hohzo’rlik, hohzo’ravonlikbilanyokiboshqatarzdabo’lsinularnizo’rlovchiemas, ularningo’zlariaybdorsanaladi.
Ba’zimamlakatlardaoilaningayola’zosio’zbokiraligidanmahrumbo’lgandebgumonqilinsa, jumladanzo’rlashqurbonibo’lganbo’lsahamoilasha’nigadog’tushirgandebsanaladivaoilaningboshqaa’zolaritomonidanuniqatlqilishlargachaolibborishmumkin. Bundantashqariodamninafsoniyatigategish,mensimaslik,turmushqurishtakliflariniradetishzo’ravonlikko’rinishidagimunosabatlargaolibkelishimumkin.
Jismoniyvajinsiyzo’ravonlikningbarchako’rinishlaridabolagama’lumdarajadaruhiyzararyetkaziladi. Lekinbundantashqariruhiyzo’ravonlik, xafaqilish, laqabqo’yish, e’tiborsizlikqilish, yakkalatibqo’yish, radetish, do’qpo’pisabilanqo’rqitish, befarqbo’lishvayergaurishkabiko’rinishlargahamegabo’lib, bubolaningpsixologikrivojlanishivasalomatligigazararyetkazishimumkin. Ruhiyvajismoniyzo’ravonliko’rtasidamustahkambog’liqlikmavjud. Zo’rlikhukmsuradiganoilaviymuhitdadoimiyravishdazo’ravonlikro’yberishinikutishnatijasidagidoimiyqo’rquvvatashvish; uro’yberayotgandaesaog’riq; xo’rlanishvaqo’rquv; nisbatankattaroqyoshdagiguruhlardaesa, ota-onatomonidaninkorqilinganliktufayliyolg’izlik, ishonchsizlikvaba’zano’z-o’zidannafratlanishkabilarmavjudbo’ladi.
Ruhiyzo’ravonlikboshqarilmaganasabiylashishningmahsulibo’lishiyokibo’lmasa, ujismoniyjazolashdanko’zlanganmaqsadgao’xshashmaqsadlargaegabo’lishi, ya’nibolaniqo’rqitibbo’ysundirishvauningisyonkorxulq-atvorini “qaytatarbiyalash”daniboratbo’lishimumkin. Bolalar “so’zlarhyechqachonmengaog’riqberolmaydi” iborasinibilishlarimumkinbo’lsada, xaqiqatshundaniboratki, ko’plabbolalarinkorqilganruhiyazobvatashvishni, o’zlarigabo’lganishonchgahujumqilishiorqalixo’rlanishhamchidabbo’lmaydiganazobdebbiladilar. Jazolanishningruhiyuslublaridunyoningbarchamintaqalaridauchraydi.
Vaengso’nggizo’ravonlikturibu-bolaganisbatanehtiyotsizmunosabatdir. Zo’ravonlikningushbuturi-ota-onalaryokitarbiyalovchilarningqurblariyetganholatdayokishundayxizmatdanfoydalanishuchunbilimvaimkoniyatlarimavjudbo’lganisabablibolaningjismoniyvaruhiyehtiyojlariniqondirmaslik, yokibolaningxavf-xatargayuztutishidanhimoyaqilmaslikdir. Ammoko’pholatlardaqasddanamalgaoshirilganishbilane’tiborsizlikvaextiyotqilishimkoniyatlariyo’qligitufayliamaldayuzagakelgannatijanifarqlashmushkulbo’ladi. Ommasalomatligidarajasipastbo’lganxolatlardavayetarlichaovqatlanmasliksharoitlarinie’tiborsizlikholatidebta’riflashmumkin. Oilalarkengma’nodaqaralganda, bolalarnizo’ravonlikningbarchako’rinishlardaximoyaqilishbo’yichakattasaloxiyatgaegadirlar. Shubilanbirgaoilalarbolalarningo’zlarigahamo’z-o’zinihimoyaqilishvakolatiniberishlarimumkin. Chunkioila-uningbarchaa’zolari, ayniqsabolalar, o’sishlarivafarovonxayotkechirishlariuchunmavjudbo’lgantabiiymuhitdir. Ammooilalarbolalaruchun,xususan, go’daklarvayoshbolalaruchunxavflijoybo’lishimumkin. Ota-onalaryokiboshqaoilaa’zolaritomonidanbolalarganisbatanzo’ravonlikqo’llanishijismoniy, jinsiy, ruhiyzo’ravonlikshubilanbirgabolaganisbatanehtiyotsizmunosabatkabizo’ravonliklarnitanolishvahujjatlashtirishendiginaboshlandi. Bolalarganisbatanzo’ravonlikkaqarshikurashishoilakontekstida, uningqandayko’rinishdabo’lishidanqat’iynazar, judahamqiyin. Bundayholatlargahaliham “shaxsiymasala” debqaralishisababliaralashmaslikniafzalko’rishmavjud. Ammoqadr-qimmati, uningjismoniyyaxlitligibo’yichainsonxuquqi-bundabolalarvakattalarningtengxuquqgaegaekanliklarigato’lahurmatko’rsatishhamdadavlatningushbuxuquqlargaamalqilinishbo’yichamajburiyatlarioilayashayotganuyningostonasidato’xtabqolmaydi.

Davlatvauningmuassasalaribolalarxuquqlarinihurmat,himoyavaadoetishbo’yichamajburiyatlariuningbevositafaoliyatidankengroqdoliraniqamraboladihamdaota-onalar,qonuniyboquvchilarvaboshqabolalarningxuquqlarinipoymolqilmasliklarinita’minlovchichora-tadbirlarqabulqilinishinitalabetadi. Davlatkeraklihimoyabilanta’minlashorqalizo’ravonliknioldiniolishvazo’ravonlikro’ybergandaunganisbatanjavobchoralariniko’rishuchunqonunlar, tartib-qoidalarvadasturlardoirasiniishlabchiqib, o’rnatishlozim.


Kichikyoshdagibolalaro’zuyidayuzberadiganzo’ravonlikkauchrashiextimolinisbatanyuqoribo’ladi. Jismoniyjazolarningharqandayko’rinishitaqqirlovchibo’lishibarobaridabolalaroiladauchraydiganba’zinojismoniyjazolarborki, ularhamjismoniyjazolashturlaribilandeyarlibirxildataqqirlovchi, shavqatsizvazararyetkazuvchidir. Bundaylargamuntazamravishdadag’-dag’alarqilish, haqoratlash, nomaqbullaqablarbilanchaqirishvaog’zakizo’ravonlikningboshqako’rinishlari, shuningdek, yergaurish, yakkalatibqo’yishvatanolmaslikkabilarkiradi. Bevositazo’ravonlikdantashqariko’plabbolalarkattayoshdagioilaa’zolario’rtasidagizo’ravonliklarningguvohibo’ladilarvabundayholatlarjiddiyoqibatlargaolibkelishimumkinligiyaqindaginatanolindi. Uydagivaoiladagizo’ravonliklarningbarchako’rinishlaribolaningkelajakdagirivojlanishga, uningulg’aygandagife’l-atvorivafarovonligigahamdakelajakdaota-onalikqilishigahamkattata’sirko’rsatadi. Bundantashqariaynanuydabolalarilkmarotabajinslaro’rtasidagitungsizlikniboshdankechiradilarvaaynanuyda (bolalarilkmarta) kelajakdaginomunosibboshqaruvkuchigaegalikasoasidagimunosabatlarshakllanadi (va) yokiqarshilikkauchraydi.
O’g’ilbolalarningtajovuzkorvayakkahokimbo’lishlari,qizlaresa, quloqsoluvchi, mo’min-kobilbekasifatidarag’batlantirishlarimumkin. Jinslarningrolibundayseterotiplarzo’ravonlikqo’llanilishivajinslaro’rtasidagitengsizlikningboqiysaqlanibqolishigasababbo’lishimumkin.
Uyvaoilada – yuzberuvchijismoniy, ruxiyvajinsiyzo’ravonlikningturliko’rinishlari, ularningbolalargabo’lganta’sirixamdabundayzo’ravonliklarnikamaytirishvayo’qotishuchunqo’llanilishimumkinbo’lganbirqatorchoralarbor. Ammooilaningbundayrolidavlattomonidanqo’llab-quvvatlanibturilishikerakvajumladan, bolamanfatiuchunkerakbo’lgandaoilaostonasidanxatlabo’tib, uyerdatartibo’rnatishhamdavlatmas’uliyatlaridoirasigakirishilozim.
Bolalarduchkeladiganzo’ravonlikningko’rinishlariuningyoshivarivojlanishdarajasidankelibchiqqanholdafarqlanadi. Bundayo’zgarishlarbolao’zuyidantashqaridagiolambilanmuloqotgakiraboshlaganidaayniqsayaqqolseziladi. Bolalarrivojlanibbarobaridaularmustaqilulg’ayibboradilarvao’zuylaridantashkaridao’tkazadiganvaqthamortibboradi; shuninguchunhamkattaroqyoshdagibolalarningo’zuylarivaoilalaridantashqaridazo’ravonlikqurbonigaaylanishehtimoliyuqoriroqbo’ladi. Ammoyukoridaqaydetilganxolatqat’iyqonuniyatemas, yoshdarajalarivazo’ravonlikko’rinishlaribo’yichaxamdazo’ravonlikniamalgaoshiruvchilarbo’yichaxamjudako’pmustasnolarmavjud.
Uyvaoilasharoitlaridabolalarturlihamlalarvajismoniyzo’ravonlikningboshqako’rinishlariga, jinsiyzo’ravonlik, zararliurf-odatlar, kamsitilishvaruhiyzo’ravonlik, bolalarganisbatanehtiyotsizmunosabatlarningboshqako’rinishlarigaduchkeladilar. Xuddixamlavajismoniyzo’ravonlikningboshqako’rinishlarikabi, nojismoniyzo’ravonliklargahamchorako’rmaslik, masalan, bolaningdo’stlari, qo’shnilariyokimexmonlaritomonidanoldiniolishmumkinbo’lganzo’ravonlikkayuztutishdanto’xtatibqolmaslik; “tamg’aqo’yish” yokibutunlayajratibqo’yishxolatlarixamdabolaningfarovonliginitaminlash, bolalaruchunmavjudbo’lgansog’liknisaklashvaijtimoiyxizmatlardanfoydalanmaslikorqalibolagazararyetkaz

Download 0,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   123




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish