O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti


XV-BOB  IQTISODIY RIVOJLANISHDA INSTITUTSIONAL



Download 1,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/62
Sana08.07.2022
Hajmi1,32 Mb.
#756358
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   62
Bog'liq
d380ad7beebecac402bf5ec519e0cd12 INSTITUTSIONAL NAZARIYALAR

XV-BOB 
IQTISODIY RIVOJLANISHDA INSTITUTSIONAL 
YONDASHUV ZARURIYATI 
15.1. A.Smit tadqiqot predmeti va metodologiyasi. 
Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi va uning moddiy-turmush 
darajasini oshirish muammolari A.Smit tadqiqotining predmetini tashkil 
etadi, qanday sharoitlar va qanday qilib insonlar yuqoriroq moddiy 
turmush darajasiga erisha oladilar degan fikr asarning asosiy g`oyasini 
aks ettiradi. Iqtisodiy o`sishning pul shakli inkor etiladi va moddiy 
ne`matlar yaratish asosiy deb qaraladi, bular esa faqat ishlab chiqarish 
sohasida yuzaga keladi va shu sababli ustivor deb hisoblanadi.
Ammo qaysi (sanoat, qishloq xo`jaligi) soha afzalligi aniq 
aytilmaydi. Asarning 2-kitobida dehqonchilikka kapital qo`yish 
yaxshiroq samara beradi deb o`qitiladi. Iqtisodiyot rivojlanishi bilan 
sanoat tovarlari narxi pasayish, qishloq xo`jaligi maxsulotlari narxi esa 
o`sish tendentsiyasiga ega deb hisoblaydi. Demak, shunday xulosa qilish 
mumkinki, agrar soha ustun (bu xato). 
Metodologik 
jihatdan 
bu 
tadqiqot 
iqtisodiy 
liberalizm 
kontseptsiyasiga, ya`ni yiziokratlarning tabiiy tartibi, yanada aniqroq 
bozor iqtisodiyoti munosabatlariga asoslanadi. Olim o`z asarlari va 
tadqiqotlarida odamlar ba`zi bir shunday tabiiy xususiyatlarga egaki, 
ular ijtimoiy tizimga bog`liq emas, degan xulosaga asoslanadi.
Ana shunday xususiyatlardan biri – egoizm (xudbinlik) bo`lib, 
odamlar o`z xo`jalik faoliyatlarida unga amal qiladilar. Ammo ayrim 
shaxsninggina manfaatlari jamiyat manfaatlariga mos tushadi, deb 
uqtiradi u. Har bir odam o`z shaxsiy manfaatini ko`zda tutadi, ammo bu 
holatda ko`p boshqa holatlardagi kabi, u ―ko`rinmas qo`l‖ tomonidan 
uning niyatida ham bo`lmagan maqsad sari yo`naltiriladi. 
Bunda u ongli ravishda xususiy manfaatlarga intilganidan ko`ra 
ko`proq haqqoniy ravishda jamiyat manfaatlariga xizmat qiladi. 
―Ko`rinmas qo`l‖ – bu ob`ektiv iqtisodiy qonunlarning stixiyali 
harakati. Bu qonunlar odamlarning hohish – irodasidan qat`iy nazar, 
odatda unga qarama-qarshi harakat qiladi. Har-bir odam ko`proq foyda 
olish uchun kapitalni imkoni boricha qulay ishga doylashtirishga 


139 
urinadi, chunki u jamiyatning emas, balki avvalo o`zining shaxsiy 
manfaatini ko`zlaydi.
Ammo, inson o`z shaxsiy manfaatini o`ylagan paytda, bu holat 
tabiiy, yoki aniqrog`i, muqarrar ravishda shunga olib keladiki, odam 
jamiyat uchun ko`proq naf keltiruvchi mashg`ulotni tianlaydi va shu ish 
bilan shug`ullanadi.
SHunday qilib, Smitning ta`rifi bo`yicha, foyda ketidan quvish va 
raqobat butun jamiyatga naf keltiruvchi faoliyat deb qaraladi. 
Hozirgi davrga barchaga yaxshi ma`lum bo`lgan ―ko`rinmas qo`l‖ 
iborasi bilan birga ―iqtisodiy odam‖ tushunchasi ham kiritildi. Unga 
ko`ra, shaxsiy manfaatlar tufayli savdo va almashinuv jarayoni amalga 
oshadi.
―Menga kerak bo`lgan narsani bersang, men senga kerak bo`lgan 
narsani beraman‖, qabilida, ya`ni shaxsiy manfaatlarning talabini 
qondirish yo`li tutiladi, ya`ni gap kimningdir saxiyligiga emas. Iqtisodiy 
rivojlanishning shaxsiy manfaat va stixiyali qonunlarning o`zaro 
nihoyatda samarali harakati sharoitlarini A.Smit ―tabiiy tartib‖ deb 
atagan.
A.Smit va uning izdoshlari bu tushuncha bir tomondan iqtisodiy 
siyosatning tamoyili va maqsadi bo`lsa, ikkinchi tomondan bu iqtisodiy 
harakatni o`rganish uchun nazariy konstruktsiya yoki modeldir. Demak 
jamiyatga naf keltiruvchi faoliyatni biror harakat bilan cheklamaslik 
kerak degan xulosa chiqariladi. Bu tamoyilga ko`ra quyidagilar taklif 
etiladi: 
Ishchi kuchining erkin harakati; 
Savdoda (er savdosida ham) to`la erkinlik; 
Sanoat va ishchi savdoni hukumat tomonidan reglamentatsiya 
qilishga qat`iy qarshilik; 
Erkin tashqi savdo (protektsionizmga qarshi). 

Download 1,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   62




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish