O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

I.Yig`indini songa qo`shish.
34+20=(30+4)+20=(30+20)+4=54
34+2=(30+4)+2=30+(4+2)=36
54+6=(50+4)+6=50+(4+6)=60
II.Yig`indidan sonni ayirish.
48-30=(40+8)-30=(40-30)+8=18
48-3=(40+8)-3=40+(8-3)=45
30-6=(20+10)-6=20+(10-6)=24
III.Songa yig`indini qo`shish.
9+5=9+(1+4)=(9+1)+4=14
36+7=36+(4+3)=(36+4)+3=43
40+16=40+(10+6)=(40+10)+6=56
45+18=45+(10+8)=(45+10)+8=63
IV.Sondan yig`indini ayirish.
14-6=14-(4+2)=(14-4)-2=8
45-12=4 5-(10+2)=(45-10)-2=33
36-7 =36-(6+1)=(36-6)-1=29
45-18=45-(10+8)=(45-10)-8=27
40-16=40-(10+6)=(40-10)-6=24


4-bosqichda amallar xossalarini umumlashtirish va bu bilimlarni diffyeryentsiallash imkonini beruvchi maxsus mashqlar bajarish najarda tutiladi. Bunday mashqlar xossalar va hisoblash usullarini yaxshi o`zlashtirish bilan birga, ko`p xatolarning ham oldini olish imkonini beradi. Masalan (40+20)-4 va 40-(20+4), 63-20 va 63-23 O`xshash misollarni, taqqoslashni talab qilmasdan aralashtirib berish foydali, natijada o`quvchilar taqqoslashni mustaqil bajarishni va misolni yechish uchun eng ratsional usulni tanlashni o`rganadilar.
Yig`indiga yig`indini qo`shish va yig`indini yig`indidan ayirish qoidalaridan foydalanib ikki xonali sonlarni xonalab qo`shish va ayirish usullari kiritiladi. Bunda misollarning yechimlari tushuntirishlar bilan quyidagicha yoziladi.
36+23=(30+6)+(20+3)=(30+20)+(6+3)=59.
65-21=(60+5)-(20+1)=(60-20)+(5-1)=44.
Navbatdagi darslarda bunday misollar qisqa tushuntirishlardan foydalanib yechiladi va to`la yozilmaydi.


100 ichida ko`paytirish va bo`lish.
Reja

5. 
   I. Bosqich
   
6. 
   II. Bosqich
   
7. 
   III. Bosqich
   
8. 
   IV. Bosqich
   

Bu mavzu ustida ishlashda o`qituvchi oldida turgan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
-o`quvchilarni ko`paytirish va bo`lish arifmetik amali ma'nosi bilan tanishtirish; ularning ba'zi xossalari va ular orasidagi mavjud bog`lanishlar bilan bu, amallar komponentalari bilan natijalari orasidagi o`zaro bog`lanishlar bilan tanishtirish;
-ko`paytirish jadvalini puxta bilishni va undan bo`linmani topishda foydalana olishni ta'minlash;
-o`quvchilar jadvaldan tashqari ko`paytirish va bo`lish usullari bilan, 0 va 1 ga ko`paytirish va bo`lish hollari, qoldiqli bo`lishning jadval hollari bilan tanishtirish.
100 ichida ko`paytirish va bo`lishni 4 bosqichda o`rganiladi.
I. Tayyorgarlik bosqichi. II. Ko`paytirish va bo`lishning jadval usulini ongli o`zlashtirish uchun asos bo`ladigan nazariy materiallarni qarash. III. Ko`paytirish va bo`lishning jadval hollari. IV. Ko`paytirsh va bo`lishning jadvaldan tashqari hollari.