O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus Ta’lim Vazirligi Samarqand Davlat Universiteti Raqamli texnologiyalar fakulteti 303-guruh talabasi Narzullayev Anvarning linux operatsion sistemasida adminstratorlik fanidan yozgan Mavzu

Foydalanuvchilarning grafik interfeysi.
X Window tizimi Massachuset
texnalogiya universiteti tomonidan yaratilgan bo'lib, u asosan Linuxda
foydalanuvchilarning grafik interfeysini ta'minlab beradi. X ni qo'llab quvatlovchi
ishchi oyna yoki terminalda foydalanuvchi kompyuterda bir ishchi oynada bir nechta
oynani ochishi, grafik ma'lumotlar bilan ishlashi, rasm chizishi, kino ko'rishi mumkin.
X Window ikki qatlamga bo'linadi. Ishchi oyna menegeri va oyna (window)
menegeri. Ishchi oyna menageri rasmga mo'ljallangan interfeys bo'lib, shell
interpritatori orqali to'gri kelgan komandani terib manipulyatsiyalashning o'rniga,
tizim dasturi bilan o'zaro aloqa qilgan holda kerakli dasturni ikonkasi orqali chaqirib
olishni ta'minlaydi.
Oyna (window) menegeri ishchi oyna menegeri ostida ishlab, dasturlarni ishga
tushurish, dastur oynasini ochish, yopish imkoniyatini beradi. Microsoft Windows
tomonidan kalit elementlari rangi o'zgartirilsa, X ostidagi oyna (window) menegeri
oynaning umumiy ko'rinishini sozlab beradi (1.3-rasm): shuningdek biz oynaning
umumoy ko'rinishini o'zgartrishimiz, virtual ishchi oynani sozlashimiz, menyu
yaratishimiz va h.k. larni amalga ishirishimiz mumkin.
1.3 - rasm
Tarmoq utilitalari.
Linux tarmoq utilitalari, har xil tarmoqlarda ajratilgan ruxsatlarni
ta'minlab beradi. Qo'shimcha tarzda lokal yoki global tarmoqdajoylashgan fayllarga
nisbatan ruxsartlarni olishda tarmoq utilitalaridan foydalaniladi.

---

Linux distributivlari.
Linuxning dastlabki versiyalari ikkita floppi-disklarga to‘g‘ri kelardi. Birinchi
disket yuklovchi va yadroni o‘z ichiga olgan bo‘lsa, ikkinchisida GNU loyihasi
tomonidan ishlab chiqilgan root fayl tizimi va asosiy yordam dasturlari mavjud edi.
Tizimni o‘rnatish va sozlash jarayoni qo‘lda amalga oshirilardi va ko‘p bilimlarni
talab qilardi. Linuxni nafaqat mutaxassislarga taqdim etish, balki uni ko‘pchilik
foydalanuvchilarga taqdim etish uchun uning distributivlari ishlab chiqila boshlandi.
Linux distributivi-bu operatsion tizimning asosiy qismlarini o‘z ichiga olgan dasturiy
ta'minotlar to‘plami bo‘lib, foydalanuvchi kompyuterida Linux operatsion tizimini
o‘rnatishga imkon beruvchi o‘rnatish dasturi va tizimning to‘g‘ri ishlashi uchun zarur
bo‘lgan dasturlar to‘plamidir. Foydalanuvchilarning ko‘p qismi Linuxni o‘rnatish
uchun distributivlardan foydalanishadi. Distributiv – bu nafaqat programmalar
to‘plamidir, balki foydalanuvchilarning bir qator masalalarining yechimi,
birlashtirilgan yakka sistemalar markaziy o‘rnatgichi, boshqarish va yangilash
paketlari, moslashtirishlar va texnik yordamlar majmuasidir. Distributivlar juda ko‘p
mustaqil dasturchilar guruhlari tomonidan ishlab chiqilganligi sababli, hozirda
dunyoda yuzlab turli xil Linux distributivlari mavjud va doimo yangilari paydo
bo‘lmoqda. Yangi distributivlar asosan noldan emas, balki mavjud distributivlardan
biriga asoslanib yaratiladi . Distributivlar bir-biridan quyidagi jihatlar bilan farq qiladi:
• o‘rnatish dasturi;
• dasturiy ta'minot paketlarini o‘rnatish uchun ishlatiladigan vosita (paketlarni
boshqarish tizimi);
• distributivga kiritilgan xizmatlar va dasturlarning tarkibi;
• yuklash skriptlari;
• apparat talablari