O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti m. X. Lutfillayev

 
18-amaliy  mashg‘ulot.  Kompyuter  lingvistikasi  fani  tarixi  va  zamonaviy 
holati.  Tilshunoslik  tarixida  kompyuter  lingvistikasini  tutgan  o‘rni.  An‘anaviy 
tilshunoslikdan  kompyuter  lingvistikasining  farqlari.  Yevropada  va  Rossiyada 
kompyuter  lingvistikasiga  oid  tadqiqotlar.  O‘zbek  tilshunosligidagi  kompyuter 
lingvistikasiga oid tadqiqotlar. 
Reja: 
1.
 
Kompyuter lingvistikasi fani tarixi va zamonaviy holati.  
2.
 
Tilshunoslik tarixida kompyuter lingvistikasini tutgan o‘rni.  
3.
 
An‘anaviy tilshunoslikdan kompyuter lingvistikasining farqlari 
4.
 
Yevropada  va  Rossiyada  kompyuter  lingvistikasiga  oid  tadqiqotlar.  O‘zbek 
tilshunosligidagi kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqotlar. 
 
Axborotni  topish,  saqlash,  qayta  ishlash  va  boshqalarga  yetkazishning  qulay 
usullariga  bo‘lgan  ehtiyoj  kun    sayin  oshib  bormoqda.  Bu  esa  XX  asrning  buyuk 
kashfiyoti  bo‘lgan  kompyuter  va  kompyuter  texnologiyalari  sohasi  uchun  katta 
vazifalarni vujudga keltirdi. Kompyuter texnologiyalari fanning barcha tarmoqlariga, 
xalq  xo‘jaligi,  sport,  san‘at,  tibbiyot,  umuman,  ijtimoiy  hayotning  har  bir  sohasiga 
kirib  keldi.  Fan  yo‘nalishlarini  kompyuterlashtirish  ilmning  asosiy  shartlaridan 
bo‘lgan 
obyektivlik 
va 
aniqlikka
 amal qilishi munosabati bilan tez rivojlana boshladi 
va u qo‘llanilgan barcha sohalarda yutuqlarga erishildi. Xususan, kompyuter bemorni 

---

 
91 
tekshiradi, aniq tashxis qo‘yadi,  muolajalar belgilaydi, musiqa yozadi, rasm chizadi 
va hokazo. Bugungi kunda gumanitar sohalar, xususan, til va kompyuter, adabiyot va 
kompyuter  masalalariga  juda  katta  e‘tibor  berilmoqda.  Chunki    ta‘kidlanganidek, 
axborot  asri  bo‘lgan  XXI  asrda  oltindan  qimmatroq  bo‘lgan  ma‘lumotni  zarar 
yetkazmay qabul qilish,  ishonchli saqlash va eng qulay tarzda boshqalarga yetkazib 
berish til bilan bevosita bog‘liqdir. Shunga ko‘ra kompyuter lingvistikasi fani vujudga 
keldi.  Mazkur  fan  XX  asrning  o‘rtalarida  paydo  bo‘lgan  matematik  lingvistika  fani 
asoslaridan  kelib  chiqqan.  Matematik  lingvistika  fanining  asosiy  maqsadi,  tabiiy 
tillarning  matematik  modelini  ishlab  chiqish  edi.  Shuning  uchun  matematika 
lingvistika  hal  qilishi  lozim  bo‘lgan  vazifalar  umumiy  lingvistikaning  formal  va 
aksiomatik nazariyalarini va aniq tillarning matematik modellarini ishlab chiqishdan 
iborat  bo‘ldi.  Shu  tariqa  tabiiy  tillar  grammatikasi  formal  modelining  tuzilishi 
kompyuterda tarjima qilish, tillarga o‘rgatish, bilimlarni  matndagi testdan o‘tkazish, 
matnlarni  tahrirlash  kabi  amaliy  dasturlarni  ishlab  chiqishga  asos  bo‘lgan  holda 
kompyuter  lingvistikasini  yaratdi.  Kompyuter  lingvistikasi  fanining  asosiy  maqsadi, 
lingvistik masalalarni hal qilishning kompyuter dasturlarini yaratishdir. Uning asosiy 
vazifalariga  tillarga  o‘qitish,  bilimlarni  tekshirish,  matnlarni  turli  jihatdan  tahrirlash 
va  mashina  tarjimasi  uchun  mo‘ljallangan  dasturlarni  ishlab  chiqish  kabilar  kiradi. 
Bularni kompyuter tilshunosligining o‘ziga xos yo‘nalishlari deb atash mumkin. Ayni 
vazifalarni  kompyuter  o‘z-o‘zidan  amalga  oshirmaydi,  albatta.  Buning  uchun  zarur 
dasturlarni muayyan algoritmik tilda inson, ya‘ni tilshunos  dasturchi yaratadi. U bu 
dasturlarni  tuzishda  maxsus  sun‘iy  tillardan  foydalanadi.  Hozirda  internet 
ma‘lumotlariga ko‘ra sun‘iy tillarning quyidagi turlari mavjud: 
a) sintez qiluvchi dasturlar uchun: