O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti m. X. Lutfillayev

 
19-amaliy  mashg‘ulot.  Kompyuter  lingvistikasining  avtomatik  tahrir 
yo‘nalishi.  Avtomatik  tahrir  yo‘nalishining  vujudga  kelishi  va  uning  dunyo 
tilshunosligidagi  rivoji.  Avtomatik  tahrir  dasturlarini  yaratish  tamoyillari. 
Ma‘lumotlar bazasini yaratish. 
Reja: 
1.
 
Avtomatik  tahrir  yo‘nalishining  vujudga  kelishi  va  uning  dunyo 
tilshunosligidagi o‘rni 
2.
 
Avtomatik tarjima va uning sozlovlari 
3.
 
Qidiruv  tizimlarida  tarjimon  dasturlar.  Cokrat,  Promt,  Abbyy  Lingvo 
turkumidagi dasturlar
 
 
Avtomatik  tarjima  bo‘yicha  dastlabki  g‘oyalar  ingliz  olimi 
Charlz  Bebbidj
 
tomonidan  1836-1848  yillarda  ilgari  surilgan.  Uning  fikricha,  mexanik-elektron 
mashinalar  kodlashtirilgan 
avtomatik
 
tarjima
ni  amalga  oshirishi  mumkin  bo‘ladi. 
Uning  loyihasi  bo‘yicha  50  ming  ta  so‘z  xotira  kuchiga  ega  bo‘lgan  elektron 
mashinalar  100000  ta  so‘zni  avtomatik  ravishda  tarjima  qilishi  zarur  bo‘ladi. 
Bebbidjning g‘oyalari oradan 100 yil o‘tgachgina amalga oshdi. 
1954-yilda  AQShdagi  Jorj  Daun  Universitetida  dunyoda      birinchi  marta 
avtomatik  tarjima  bo‘yicha  tajriba    bo‘ldi.  Bu  tajribalar  IBM-701  kompyuterida 
o‘tkazildi.  Bu  tajribaning  bazasi  algoritmlardan  iborat  bo‘lib  50000  ta  so‘zni  rus 
tilidan ingliz tiliga tarjima qildi. 
1960-yilda    sobiq  SSSR  fanlar  Akademiyasining 
avtomatik  tarjimaga
 
bag‘ishlangan  maxsus  yig‘ilishi  bo‘lib  o‘tdi.  Bu  yig‘ilishda 
avtomatik  tarjima
 
bo‘yicha professor A.Belonogov rahbarligida maxsus laborotoriya tashkil qilindi. 
Qozog‘istonda    professor  A.  Bektayev  raxbarligida  maxsus  ishchi  guruh 
tuzilib, «Abay yo‘li» romanini lingvostatistikasi hisoblab chiqildi.  
1966-yilda AQShning fan masalalari bo‘yicha kongress qo‘mitasida 
avtomatik 
tarjima
ga oid ma‘ruza muhokamasi bo‘lib o‘tdi. U avtomatik tarjima bo‘yicha salbiy 
ma‘nodagi ma‘ruza edi. 

---

 
94 
Lug‘atlar til dasturiy ta‘minotining asosini tashkil etadi. Ular ―qog‘oz‖ variant 
lug‘atlarga  xos  vazifalarni  bajarishadi:  so‘z  va  so‘z  birikmalarining  tarjialarini 
saqlaydi  va  aytib  beradi.  Qoidaga  ko‘ra,  yirik  kompaniyalarda  ishlab  chiqarilgan 
lug‘atlar leksik hajmiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. Ba‘zilari foydalanuvchiga yangi 
so‘zlarni o‘rgatish va boshqa qo‘shimcha funksiyalarni bajarish utilitalarini o‘z ichiga 
oladi. 
 

---

 
95