O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti m. X. Lutfillayev

Sanoq tizimlari 
Sonlarni  tasvirlashda  ishlatiladigan  belgilar  va  qoidalar  to‘plamiga  sanoq 
tizimi  deb    ataladi.  Amaliyotda  ikki  xil,  yani  pozision  va  nopozision  sanoq 
tizimlari ko‘llaniladi. Sonlarning qiymati  undagi  raqamlarining sonda  joylashgan 

---

 
14 
urniga  karab  belgilanadigan  sanoq  tizimi  pozision  sanoq  tizimi  deb  ataladi. 
Masalan,  o‘nlik  sanok  tizimida  o‘nta  0,1,2,...9  raqamlaridan  foydalaniladi  va 
323,233,332  sonlarini  tasvirlanishida  2  va  3  raqamlaridan    foydalanilsa-da,  bu 
sonlarning qiymati turlicha. Raqamlarning qiymati ularni sonda joylashgan o‘rniga 
bogliq  bo‘lmasa,    bunday    sanoq  tizimi  nopozision    sanoq    tizimi    deyiladi. 
Masalan,  Rim  sanoq  tizimi  nopozision  sanoq  tizimiga  misol  bo‘la    oladi.  Misol 
uchun, 88 soni bu  tizimda  quyidagicha  yoziladi  XXXUSh, ya‘ni tegishli belgi 
sonni  qanday  pozisiyasi  (o‘rni)  da  turishidan  qat‘iy  nazar  har  doim  bir  xil  
qiymatni  ifoda  etadi.  Ushbu  sanoq  tizimi  hozirgi  paytda  turli  tarixiy  sanalarni 
yozishda, kitob boblarini, soat  raqamlarini belgilashda qo‘llaniladi. 
    Pozision  sanoq  tizimining  nopozision  sanoq  tizimidan  qulaylik  tomoni  
shundaki, unda katta sonlarni qisqa qilib yozish mumkin. Pozision sanoq  tizimida 
istalgan  son  raqamlar  ketma-ketligida  yoziladi,  butun    va  kasr  qismi  vergul  bilan 
ajratiladi.  O‘z  navbatida  pozision  sanoq  tizimi  ham  turli  sanoq  tizimlariga 
bo‘linadi va ulardan ayrimlari hisoblash texnikalarida keng qo‘llaniladi. 
 
O‘nlik 
Sakkizlik 
Ikkilik 
O‘noltilik 
0 
0 
000 
0 
1 
1 
001 
1 
2 
2 
010 
2 
3 
3 
011 
3 
4 
4 
100 
4 
5 
5 
101 
5 
6 
6 
110 
6 
7 
7 
111 
7 
8 
10 
1000 
8 
9 
11 
1001 
9 
10 
12 
1010 
A 
11 
13 
1011 
V 

---

 
15 
12 
14 
1100 
S 
13 
15 
1101 
D 
14 
16 
1110 
E 
15 
17 
1111 
F 
16 
20 
10000 
10