sifatlar juda muhimdir. Bu jihatlar Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov va
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevlarning har bir nutqlarida mujassamdir.
Darhaqiqat, Sohibqiron Amir Temur bobomiz aytganidek, “Bilagi zo‘r –
birni yiqar, bilimi zo‘r, ongi baland – mingni”.
Shu buyuk hikmatga tayangan holda, ona yurtga, ona zaminga sadoqat
bilan, kimning avlodi ekanini xayolidan chiqarmasdan, hayotda aniq maqsad va
e’tiqod bilan yashaydigan harbiy inson Qurolli Kuchlarimizning eng ishonchli
tayanchi va suyanchi, eng katta boyligi desak, hech qanday xato bo‘lmaydi.
32
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasidan (22.12.2017):
Aziz farzandlarimiz, nabiralarimiz baxtini, kamolini oʻylab, el-yurtimizning,
xalqimizning yorugʻ kelajagini koʻzlab, oldimizga ulkan vazifalar qoʻymoqdamiz.
Niyati ulugʻ xalqning – ishi ham ulugʻ, hayoti yorugʻ va kelajagi farovon
boʻladi. Biz demokratik islohotlar yoʻlidan hech qachon ortga qaytmaymiz.
Qanchalik qiyin boʻlmasin, faqat oldinga – yangi, yuksak marralar sari boramiz.
Yangi Oʻzbekiston taraqqiyotiga hissa qoʻshish – Yaratganning oʻzi bizga bergan
tarixiy imkoniyat, desak, toʻgʻri boʻladi. Barchamiz buni chuqur anglashimiz,
qadriga yetishimiz zarur. Jonajon Vatanimiz oldidagi farzandlik burchini sharaf
bilan bajarish hammamizga nasib etsin!
Bu misollardan siyosiy arboblarimiz nutqlarining sodda va samimiyligi,
xalqona va xalq diliga yaqinlik jihatlarni kuzatishmiz mumkin.
Siyosiy arboblarimiz nutqlarining yana bir o‘ziga xoslik jihati aniq faktlarga
tayanishi, ko‘zlangan
maqsadni aniq ifodalashi, bir so‘z bilan aytganda, aniqlikka
tayanishidir. Nutqning aniqligi – bu so‘zning o‘zi ifodalayotgan voqelikka mutlaqo
mos va muvofiq kelishidir. Aniqlik nutqning muhim fazilatlaridan biri sifatida
qadimdan ma’lum. G‘arb mutafakkirlari ham, Sharq olimlari ham aniqlikni nutq
sifatlarining birinchi sharti deb hisoblaganlar. Arastu: “Agar nutq noaniq bo‘lsa, u
maqsadga erishmaydi”,
–
deydi.
32
Prezident.uz.// www.google.co.uz/#q=islom+karimov+nutqlari&btnK=Поиск в Google// 12.01.2010.Prezident
Islom Karimovning Toshkent shahrida barpo etilgan “Vatanga qasamyod” haykalining ochilishiga bag‘ishlangan
tantanali marosimdagi nutqi. ˃ 27.01.2017.
Aniqlik nutqning fazilati sifatida yorqin ifodalash qobiliyati bilan, nutq
predmetining ma’nosi bilan, nutqda ishlatilayotgan so‘z ma’nolarini bilish bilan
bog‘liq bo‘ladi.
“Agar notiq o‘zi fikr yuritmoqchi bo‘lgan nutq predmetini yaxshi bilsa, unga
mos so‘zlar tanlasa va o‘zi tanlagan so‘zlarning ma’nolariga
mos vazifalar
yuklasa, nutq aniq bo‘lishi tayin. Aniqlik ikki xil bo‘ladi: narsaning aniqligi va
tushuncha aniqligi.”
33
Nutqning aniqligi asosiy kommunikativ sifatlaridan biridir. Agar to‘g‘rilikda
nutqning yuzaga kelishida faqat til omili zaruriy belgi sifatida qaralsa, nutqning
aniqligi deyilganda, uning shakllanishiga xizmat qiladigan, tildan tashqari bo‘lgan
omillar ham nazarda tutilishi lozimdir. Bunda dastlab til va tafakkur aloqalari
turadi. Chunki, tabiat va jamiyatdagi narsa va hodisalar o‘rtasidagi mutanosiblik va
uning nutqda aks etishi ana shu aniqlikning xuddi o‘zidir. Boshqacha aytganda,
tabiat va jamiyatdagi
turli voqea-hodisalar, narsalar, olamning geografik tuzilishi,
kishilarning his-tuyg‘ulari, harakatlar va holatlari har bir tilda o‘z atamasiga –
nomiga ega. Ana shu atamalar yordamida bu hodisalar inson tomonidan
aniqlanadi, tushuniladi, idrok qilinadi va fikr almashinadi. Shuning uchun ham,
nutq oldiga u aniq bo‘lishi kerak deb talab qo‘yilganda
til birligi hamda u
ifodalayotgan tabiat va jamiyatdagi narsa-hodisalar o‘rtasidagi muvofiqlik
tushuniladi. Masalaga shu talablardan kelib chiqib yondashiladigan bo‘lsa, nutq
aniqligi nutq madaniyati va mas’uliyatining g‘oyat muhim sharti bo‘lib qoladi.
Shunday qilib, aniqlik – bu so‘zning o‘zi ifodalayotgan voqelikka mos va
muvofiq kelishidir.
Aniqlikni boshqacha tushunish ham mumkin. Bu so‘z va uning ko‘pchilik
tomonidan qabul qilingan ma’nosi va uning nutqda qo‘llanishi bilan muvofiq
kelishidir.
34
Agar nutq aniq bo‘lmasa, so‘zlovchining fikrini tinglovchilarga tushuntirish
qiyin. U holda fikr chala yoki yanglish tushunilishi mumkinmi, bu aniq bo‘lmagan
33
Jalilov S. O‘qituvchining nutq madaniyati fani bo‘yicha o‘quv metodtik majmua. – Nukus, 2012. 21-bet.
34
Каримов С., Маматов Х., Бўриев И. Юристнинг нутқ маданияти. Ўқув қўлланма. – Тошкент: “Зарқалам”
нашриёти, 2004. 51-52- б.
nutqning kishilar o‘rtasidagi tabiiy va normal muloqot uchun yaroqsizligini
ko‘rsatadi.
Nutqning aniqligi so‘zning tildagi ma’nosiga tamomila muvofiq tarzda
qo‘llanishi, so‘zning voqelikdagi o‘zi ifodalayotgan narsa-hodisalar bilan qat’iy
mosligi asosida yuzaga keladigan kommunikativ sifatdir.
Aniq nutq malakasining
shakllanishida tavsiflanayotgan voqelikni bilish tildagi so‘z ma’nolari sistemasini
yaxshi anglash, nutq mazmuniga e’tibor bilan qarash hal qiluvchi ahamiyatga
molikdir. Ana shunda ifoda uchun eng uyg‘un va almashtirib bo‘lmaydigan aniq
so‘zni topish mumkin. Nutqni aniq tuza olish uchun, aytilganiday, eng avvalo,
so‘zning leksik ma’nosini to‘g‘ri tasavvur qilish lozim.
35
“Tadqiqotlarda aniq nutq yaratish uchun so‘zlovchidan
quyidagilar talab
etilishini qayd qilishgan:
a) tilning sinonimik imkoniyatlarini bilish va sinonimik qatorlarda
keraklisini ajratib, nutqda qo‘llash;
b) nutqda ishlatiladigan so‘zning anglatgan ma’nolarini har tomonlarini
bilish;
d) so‘zning ko‘p ma’noliligiga jiddiy e’tibor berish, ko‘p ma’noli so‘z
nutqda qo‘llanganda uning qaysi ma’no qirrasi ko‘zda tutilayotganini aniq tasavvur
qilish; fikrning yuzaga chiqishida bu so‘zning boshqa ma’no qirralari monelik
qilish – qilmasigini ko‘z oldiga keltirish;
e) omonimlarning xususiyatlarini bilish, chunki, ularni bilmaslik aniqlikning
buzilishiga olib keladi;
f) paronimlarni bilish, ulardagi tovush yaqinliklariga e’tibor berish;
g) tor muhitda ishlatiladigan, chetdan kirgan,
kasb-hunarga oid, arxaik,
eskirgan, dialektizm so‘zlarning ma‘nolarini yaxshi anglagan holda nutqqa
kiritish”.
36
35
Абдусаидов Абдували. Нутқ маҳорати. “Нутқ маданияти-нинг ҳозирги давр муаммолари” танланма
фанидан ўқув қўлланма. – Самарқанд: СамДУ нашри, 2014. 92-бет.
36
Расулов Р., Ҳусанов Н., Мўйдинов Қ. Нутқ маданияти ва нотиқлик санъати. – Т.: Iqtisod-moliya, 2006. 26-
бет.
Bu sifatlarga Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov va Prezidentimiz
Shavkat Mirziyoyev nutqlarida ko‘plab misollar mavjud:
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov nutqidan:
Do'stlaringiz bilan baham: 
