O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «Xalqaro turizm va turizm servisi» kafedrasi

Turizm sohasidagi davlat va nodavlat turistlik korxonalarning rivojlanish dinamikasi va daromad hajmining taqqoslanishi

Yillar Ko‘rsat kichlar

199 5

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

200 3

2004

«Халқ сўзи» газетаси, 1995 йил 3 июн
10

Turistlik – ekskursiya xizmatlarida
Davlat korxonalari	42,0	30,1	11,6	11,6	13,2	5,6	8,7	21,1	3,7	4,7
Nodavlat koxonalar	58,0	69,9	88,4	88,4	86,8	94,4	91,3	78,9	96,3	95,3
Shundan, to‘g‘-ridan-to‘g‘ri yo‘naltirilgan xorijiy investitsiyalar	0,5	0,5	0,2	3,2	5,2	2,6	6,6	4,4	11,5	8,5
Mehmonxona xo‘jaligida
Davlat korxonalari	56,6	32,1	28,3	37,3	55,5	66,3	73,7	67,5	62,5	48,5
Nodavlat koxonalar	43,4	67,9	71,7	62,7	44,5	33,7	26,3	32,5	37,5	51,5
Shundan, to‘g‘-ridan-to‘g‘ri yo‘naltirilgan xorijiy investitsiyalar	28,0	20,1	50,0	16,8	19,8	15,3	9,8	14,5	14,7	34,0
Manba: O‘zb	ekiston	Respub	likasi D	avlat St	atistika	Qo‘mitasi

Turizm sohasidagi islohotlarning uchinchi bosqichida, ya’ni, 1999 yil 15 aprelda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2005 yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston turizmini rivojlantirish davlat dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni e’lon qilindi. Buning asosida turizm sohasidagi bozor munosabatlari uzil-kesil yo‘lga qo‘yildi hamda dunyo bozori bo‘yicha raqobatbardosh turistlik mahsulot yaratila boshlandi, turizm tizimini boshqarishning markazlashtirilishiga chek qo‘yildi. Ko‘pchilik turistlik ob’ektlar o‘zlarini o‘zlari boshqara boshlashdi, xizmat bozorida raqobatlasha olmaydigan korxonalar yopilib, samarali ishlovchi yangi korxonalarga o‘rin ochib berildi.
2000 yildan boshlab, Respublikamiz turizmi yuqori sur’atlar bilan rivojlana boshladi. Turizmdan olinayotgan daromadlar yiliga 30 va undan ortiq foizlarda o‘sdi. 2001 yil oxirida Afg‘onistondagi tolibonlarga qarshi harakatlarining boshlanishi o‘lkamizga kelayotgan turistlar oqimini ikki yil davomida ancha kamaytirib yuborganidan so‘ng, 2003 yilning 2-yarmiga kelib o‘lkamiz turizmi yana o‘zini o‘nglab oldi. Sharqiy Osiyoda o‘tgan yillarda tarqalgan odatdan tashqari Pnevmaniya (Sars) va Parranda grippi kabi kasalliklar O‘zbekiston turizmiga 2001 yil 11 sentyabr voqealaridek kuchli ta’sir ko‘rsata olmadi.
O‘zbekistonga 2004 yilda turistlar oqimining mintaqaga tashrif buyurishi diagrammada ko‘rsatilgan, unga ko‘ra turistlar oqimi Sharqiy Osiyo, Tinch Okeani mintaqa aholisi va Yevropadan kelishgan. Butunjahon Turistlik Tashkiloti (BTT) tomonidan o‘rnatilgan tasnif bo‘yicha, barcha sobiq ittifoq hamdo‘stlik mamlakatlari Yevropa mintaqasiga kiradi. Shuning uchun O‘zbekistonga qo‘shni hamdo‘stlik
11
mamlakatlaridan keluvchi turistlar ham Yevropa mamlakatlaridan kelgan hisoblanadi.
Diagramma 1.1.
O‘zbekistonga dunyo qit’alaridan keluvchi turistlarning umumiy sonidagi ulushi.

11,47
26,22

0,38 3,82.
53,52
Yevropa
Sharqiy Osiyo va Tinch okeani mintaqasi Утра Осиё
Amerika
J anubiy Osiyo
Afrika

Manba: «O‘zbekturizm» MK ma’lumoti
Xorijiy turistlarning turistlik tovar va xizmatlarga bo‘lgan talab tarkibini va hajmini tahlil qilishda keluvchilarning maqsadlari bo‘yicha strukturasi muhim ahamiyatga ega. Uning 2000-2004 yillardagi o‘zgarish dinamikasi diagrammada ko‘rsatilgan.
Diagramma 1.2.
Keluvchi turistlarning maqsadlari bo‘yicha tarkibi

80 70 60 50 40 30 20 10 0

•

•

(—\

_

_

1

2000

2001 2002 2003 2004
Dam olish va sog'lomlashtirish Ish va tadbirkorlik maqsadida Boshqa maqsadlarda

Jami keluvchi turistlarning soniga nisbatan 2004 yilda dam olish va sog‘lomlashtirish maqsadida kelganlar 13,1 % ni, tadbirqorlik va kasbiy maqsadlarda kelganlar 21,9 % ni, boshqa va shaxsiy maqsadlarda keluvchilar soni 65% ni tashkil etdi.
12

Hozirgi paytda turizm sohasidagi islohotlarning to‘rtinchi bosqichi boshlangan bo‘lib, unda xususiy turistlik tashkilotlar assotsiatsiyasiga va tashkil etiladigan boshqa turistlik assotsiatsiyalarga (masalan, Gid—tarjimonlar assotsiatsiyasi, Mehmonxona egalari assotsiatsiyasi, Transportchilar assotsshsiyasi) «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining bir qator vakolatlarini o‘tkazish ustida izlanishlar olib borilmoqda. Bu o‘lkamiz turizm bozorida faoliyat yurituvchi korxonalarimizning yanada tezroq sur’atlarda rivojlanishlariga yordam beradi.
«O‘zbekturizm» MK ekspertlarining bashorati bo‘yicha O‘zbekistonda 2010 yilgacha jami 1007 mehmonga mo‘ljallangan 56 ta mehmonxona quriladi. Ichki va tashqi turizmning rivojlanishi 626 mingdan 2010 yilda 2.2 mln.ga yetadi, yani 3.5 martaga oshadi. Bizga keluvchi turizmning hajmi 1,0 mln. nafar kishiga yetadi. Turizm faoliyatidan olinadigan foyda 9 martaga oshishi, shundan xizmatlar eksporti 4-3 martaga ko‘payishi kutilmoqda. Shular evaziga respublikamizda 1000 dan ortiq yangi ishchi joylari tashkil qilinadi va 2000 ziyod soha mutaxassislari tayyorlanadi, shulardan 45 % oliy ma’lumotli bo‘ladi.
O‘zbekistondagi turizm sohasining 2000-2008 yillar davomidagi rivojlanish dinamikasini «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining statistik ma’lumotlari ko‘rsatmoqda (Diagramma 1.3. va Jadval 1.2.).
Diagramma 1.3.
13