O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Balikkuz
Balikkuz (Salsola lanata Pall. – Chenopo diaceae)Urta Osiyo, eron, Afgoniston, Mugiliston va Xitoyda usadi.
Balikkuz shuradoshlar oilasiga mansub bir yillik usimlik. Ildizi ukildiz. Buyi 10 – 60 sm, asosidan boshlab sershox, uzun – kiska tukli. Barglari navbat bilan joylashgan, kalin, chuzikli, uchi tumtok, tupguli boshoksimon yonik ruvak.
Mevasi pustli, kupincha kizil rangdagi kanotchali buladi. Kanotchalari bir – biriga zich joylashgan: ularning 3 tasi enli, yumshok, 2 tasi ensiz deyarli gulyon-bargchaga kushilgan.
Chitir
Chitir (Malcalmia turkestanica Z.) Markaziy Osiyo va Kozogistonda keng uchraydi. Karamgullilir oilasiga kiruvchi bir yillik, buyi 5 – 50 sm bulgan usimlik. Poyasi tukli, barglari bandli, kup gulli, mevasi kuzokchA*. Mart oyining boshidan boshlab usadi, uruglari may oyida tulik yetiladi. Gullash davrida tarkibida 16,5% protein, 10,6% oksil, 23,0% tukima va 3,4% moy buladi. Xosildorligi gektarxisobiga juda kam.
Kavrak
Kavrak (ferula assa – foctida L.)Markaziy Osiyo, Kozogiston xamda Eron, Afgonistonda kuplab uchraydi.
Kup yillik, xayotida bir marta kupayadigan monokarpik usimlik. Seldereydoshlar oilasiga mansub. Ildizi bakuvvat rivojlangan. Poyasi yugon, buyi 80 – 140 sm, barglari yirik, tupguli soyabondir (48-rasm).
Baxorda serbarg bulib, aprel oyida gullaydi va may – iyun oylarida kuriy boshlaydi. Uni tuya, kuy va echkilar xam yaxshi yeydi. Barglarida 24,5% protein, 13 – 18% oksil, 23-27% tukima, 37 – 47 AEM va 8% gacha moy mavjud. 100 kg kuruk massasi 88,5 ozuka birligiga teng. Uning urtacha xosili gektaridan 6 – 7 s ni tashkil etadi.
U kulrang – yashil, ildizpoyasi ingichka, asosini eski barglar uragan buladi. Tupguli uzunligi 2 sm keladigan uzuk – uzuk boshokchadan iborat. Boshokchalari 3 – 7 ta va undan kup. Tangachabarglari uchli, och rangda, urugi pufaksimon shishgan xaltacha ichidA*. Xaltachasi dastlab yassi burtik, yukorisi gadir-budur, keyinrok pufakka uxshab shishgan, uzunligi 2 sm gacha, kizilkungir, tomirli buladi, uchi tumshukchali. (49-rasm.)


Nuxatak
Nuxatak (Asfragalus campylorrhyn chus F.) MDXning janubiy rayonlari, shuningdek Markaziy Osiyo mamlakatlarida tarkalgan. Bir yillik, buyi 7 – 30 sm. Poyasi tik, barglari uzunrok, juftli, mevasi dukkak. (50-rasm.)
Efermer yaylovlarida mart – aprel oylarida usadi, kurgokchilikka chidamli. Ayniksa baxorda servitamin ozuka, uning tarkibida 54,9 mg karotin, 20 – 24% protein, 25% tukima va 4,6 – 5,1% moy mavjud. Baxorda tayyorlangan 100 kg kuruk nuxatak ozigi 61 ozuka birligiga teng. Usimlik voyaga yetishi bilan uning ozukalik kimmati pasayadi, barglari tukiladi, poyasida kletchatka tuplanib boradi. Gektaridan odatda 6 – 8 ba’zan esa 8 sentnergacha xosil olish mumkin.