O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Qung’irbosh
Qungirbosh (Poa billosa L.) Roaseaye oilasiga mansub kup yillik usimlik. U Markaziy Osiyo, Qozogiston, MDXning Ovrupa kismida, Kavkaz, Garbiy Sibirda, Urtadengiz, Eron, Xindistonda usadi. Ildiz popuk ildiz, buyi 10 – 30 sm, poyasi t ik usadi, tuksiz, barglari ingichka, biroz buralgan.
Tupguli ruvak, 6 sm gacha chuzik, boshokchalarining uzunligi 6 mm, 4 – 7 gulli, och – tuk binafsha rangli. Bu usumlik urug urniga mayda piyozlar xosil kiladi. Ular bulaklanuvchi kurtaklar deb ataladi va boshokning metamorfozlashgan uchki kismi xisoblanadi. Bu piyozchalar yerga tushsa, unib chikib yangi usimlik xosil kiladi. Bularning boshkacha kobiklari keng tuxumsimon, utkir uchli, pastki gul kobiklari kuchsiz ifodalangan tomirli, chetlari tukli buladi (46-rasm).
Qungirbosh xilma xil tuprok va iklim sharoitida usishga moslashgan usimlik. Gullash davrida 100 kg kukati 93 ozuka birligiga teng, tarkibida 5,4 kg oksil mavjud, xosili 2 – 3 s/gA*.
Betaga
Betaga (Fsetuca subcata Rech.) Poaceae oilasidagi, chul va chul urmonlarda kup tarkalgan usimliklardan biri.
U kup yillik galla usimligi. Barglari kup, kul-rang-yashil, buralgan yoki uzunasigajoylashgan. Buyi urtacha 30 – 35 sm shur yerlarda 15 – 20 sm, kora tuprokli yerlarda 40 – 50 sm ga yetadi.
Tupguli tugri, urtacha kattalikdagi ingi chka ruvak, urugi chuzik, tuxumsimondonchA*.
Tuplanish davrida betaganing tarkibida 16,2% protein, 14,6% oksil, 3,3% moy va 24,6% tukima buladi. (47-rasm.)
Arpagon
Arpagon (Eremopyrum orientall Z.) MDXning kupchilik kismida, ayniksa Markaziy Osiyoda keng tarkalgan, kungirboshlar oilasiga kiruvchi bir yillik usimlik.
Buyi 20 sm gacha, popuk ildizli, poyalari ingichka, sillik, barglari lentasimon, tupguli boshok xolidA*. U efemer bulgani uchun asosan erta baxorda, sernam yili kuzda usadi va aprel oyining oxirida usishdan tuxtaydi.
Kuruk xoldagi arpagon tarkibida 22,3% protein, 17,9% oksil, 28,4% tukima mavjud. 100 kg ozigi 56,4 – 84,2 ozuka birligiga teng.
Tuyimliligiga kura dukkakli utlarga yakin turadi. Shu sababli baxorda kuylar uchun sershira ozuka xisoblanadi. Xosildorligi gektaridan 5 – 10, ba’zan esa 18 sentnerni tashkil etadi.