O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Yirik shoxli qora mollar uchun suv yetarli mintaqalarda (yaylovlatish muddati: aprel-noyabr)

T/r	Ekin turlari	Ekish muddati	Foydalanish muddati boshlanishi, tugashi
1	Kuzgi javdar-kuzgi veka	oktyabr	aprel-may
2	Kuzgi xashaki bug’doy-vika	oktyabr	aprel-may
3	Beda, bargak	eski	may-iyun
4	Ko’k nuxat-arpa	oktyabr	may-iyun
5	Ko’k nuxat-burchoq	oktyabr	iyun
6	Makkajuxori	mart	iyun-iyul
7	Makkajuxori-soya	aprel	iyul-avgust
8	Beda, bargak	eski	iyul-avgust
9	Sudan o’ti	mart	iyul-avgust
10	Makkajuxori	aprel	iyul
11	Juxori	aprel	sentyabr
12	Xashaki lavlagi	mart	sentyabr-noyabr

jadval -3

SHurlangan tuproklar uchun yashil konveyer

T.r.	Ekin turlari	Ekish muddati	Foydalanish muddati
1	Kuzgi javdar+burchok	Oktyabr	Mart-aprel
2	Kuzgi javdar xashaki nuxat	Oktyabr	May
3	Beda, bargak	Oldin ekilgan	May-iyun
4	Sudan uti	mart	may-iyun
5	Juxori	aprel	iyul
6	Beda, bargak	oktyabr	iyun-iyul
7	Sudan uti	mart	iyud-avgust
8	Juxori	aprel	sentyabr
9	beda	oktyabr	sentyabr
10	Xashaki lavlagi	mart	sentyabr-oktyabr
11	Beda	Mar.t	oktyabr-noyabr
12	Xashaki lavlagi	mart	noyabr

Topshiriqlar variantlari:
1.Sifatli va yil davomida qishloq xo’jalik hayvonlarini yashil konveyer bilan ta’minlanishi tizimini, tayyorlash texnologiyasining elementlarini urganish.
2.Yashil konveyer tayyorlashda aralashma ekinlarini to’g’ri tanlashni o’rganish.
Nazorat uchun savollar
1.Yashil konveyer sxemasini tuzish haqida ma’lumot bering.
2.Shurlangan tuproklar uchun yashil konveyer tizimini yoritib bering.


14-Amaliy mashg‘ulot
YAYLOV VA PIChANZOR O’SIMLIKLARI. EFEMER VA EFEMEROIDLAR MORFOLOGIYaSI.
Ishning maksadi: Talabalarni Uzbekistonda usadigan yaylov va pichanzor usimliklari bilan tanishtirish. Ularning turlarini, ozukaviy birliklarini, morfologik tuzilishi va bir-biridan farklarini talabalarga urgatish.
O‘quv va ko‘rgazmali qurollar: Keng tarkalgan yaylov va pichanzor usimliklarining gerabariylari, mulyajlar, rangli rasm va jadvallar. Darslik va o’quv qo’llanmalar
Ishning mazmuni: Yaylov va pichanzorlarda tuyimli, eng arzon ozuka olinadi. 100 kg yaylov uti 60 ozuka birligiga teng. Tabiiy pichanzor va yaylovlarda xilma xil usimlik turlari usadi. Ular turli botanik oilalarga kiradi. Bu turlar 4 guruxga bulinadi: kungirboshlar, dukkaklilar, xiloldoshlar, utlar aralashmasi kabi botanik oilalar. Ba’zi oilalarga kiradigan ayrim turlar nixoyatda kimmatli yem-xashak usimliklaridir, boshkalari kam kimmatli, ba’zilari xatto zararli va zaxarlidir. Bu, ayniksa, utlar arashmasiga tegishli, chunki unda juda kup turlarni uz ichiga oladigan oilalar buladi.
Yem-xashak ekinlari kanchalik urganilganligi xakida gapiradigan bulsak, kungirboshlarning 506 turi (51%), dukkakdoshlarning 565 turi (57), xiloldoshlarning 192 turi (38%), astradoshlarning 683 turi (22%), shuradoshlarning 183 turi urganilganligini ta’kidlash joiz.
Respublikamizning 14%ni toglar va vodiylar tashkil etadi, dasht yaylovlari kup. Vodiy va tog yaylovlari utlarga nixoyatda boy buladi. Dasht va chala dashtlar zonasida asosan shuvok (Astradoshlar oilasi), shurak (shuradoshlar oilasi), efemerlar va boshka utlar usadi.
Markaziy osiyoda, shu jumladan Uzbekistonda tabiiy utloklar-yaylov va utzorlar chorvachilik uchun katta axamiyatga egA*.
Efyemyer va efyemyeroidlar – bir va yillik o’tchil turlar bo’lib, ular odatda cho’lning yog’in-sochin va havo harorati qulayroq (bahor) davrda rivojlanishga moslashgan ozuqabop guruh hisoblanadi. Ularning rivoji odatda kuz oylari boshlanib, qish izg’irinlari boshlanishi bilan o’sishi syekinlashadi yoki butunlay to’xtab qoladi.
Bahor boshlarida ularning gurkirab o’sib-rivojlanish davri avjiga chiqadi va shu davr davomida (apryel-may) urug’ hosil qilishga ulguradi va o’z vyegyetatsiyasini tugatadi.
O’z o’sish davrini o’tib bo’lgan bir xil (qo’ng’irbosh, ilak) pichan holida uzoq vaqt yaylovlarda saqlanib tursa, boshqa bir xil turlar tyezda shamollar yordamida yoki mollar tuyog’i ta'sirida parchalanib, «xas» holida foyalanadi.
Efyemyerli yaylovlarning eng muhim fazilati va ustunligi shundaki, ular qorako’l zotli qo’ylar uchun eng to’yimli va ko’kat bilan ta'minlovchi bahorgi va yozgi o’tloqlar hisoblanadi. Chunonchi, protyein, karbonsuvlar, vitaminlarga boyligi jihatidan cho’l yaylovlarida ko’klam faslida, ularga tyengi yo’q dyesa ham bo’ladi. Bu davrda barra o’tlar nuqul shirali va ozuqa
moddalarga boy bo’lganligi tufayli barcha turdagi uy hayvonlari va yovvoyi mollarni syemirtiruvchi ozuqa hisoblanadi.
Efyemyerli yaylovlarning ozuqa zahiralari ko’klamning gidrotyermik ryejimi bilan byevosita bog’liq bo’lib, yillar bo’ylab kyeskin o’zgaruvchan hisoblanadi: ob-havo qulayliklariga qarab uning miqdori gyektaridan 0,5 syentnyerdan ham kam bo’ladigan bo’lsa, ayrim yillariga unga nisbatan 15-16 baravar ko’proq bo’lishi mumkin.
O’rta yilga nisbatan efyemyerli yaylovlarning ozuqa zahiralarining o’zgarishini ayrim tadqiqotchilar qo’yiidagicha tariflaydilar: o’ta syer hosil yil 250%, syerhosil yil – 160, o’rta yil – 100, kam qohil – 50 va o’ta kam hosil – 25%.
Efyemyerli yaylovlarning eng katta nuqsoni ularning qisqa muddatli yaylov tipi ekanligi hisoblanadi. Butun yil davomida ulardan unumli foydalanish maqsadida chunonchi, kuz-qish oylari mol boqish uchun buta va yarim butalar vakillaridan foydalanib ularning mahsuldorligini oshirishga haratilgan chora-tadbirlarni qo’llashni taqoza etadi.