O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Ekologiyasi va aryeali. Markaziy Osiy cho’llarida juda kyeng tarqalgan tur. Turli myexanik tarkibli bo’z, qo’ng’ir- bo’z tuproqli ekologik muhitda zich va kyeng; adirlar, Qizilqum, Qoraqum, Ustyurt, Muyunqum, cho’llari va Mirzocho’l adirlarida nisbatan siyrakroq o’sadi.
Floristik tarkibi boyligi va qalinligi jihatidan shuvoqzorlar Qizilqum mintaqasida ko’proq uchraydi.
Odatda, shuvoqzorlar kyeyryeuk, boyalich, singryen, iris, kavrak, chogon, qo’ng’irbosh, ilak, rang, chalav, arpaxon, yaltirbosh, qora shuvoq, tatir kabi boshqa turlar bilan aralash o’sadi. Mazkur turlar orasida oq shuvoq, albatta, o’simlik tup soni jihatidan ustivorlik qiladi.
Umuman, shuvoqzorlar tarqalgan maydonlarning floristik tarkibi anchagina boy bo’lib, umum turlar miqdori 100-140 ga yetadi. Ulardan 7 tur butalar, 10- butachalar, 17-yarim butachalar, 28- tur ko’pyilliklar va 77 -turdan ortig’i bir yilliklar hisoblanadi.
Shuvoqzorlarning zichligi gyektariga 25-38 ming tupdan iborat bo’lishi qayd etilgan.
ARTEMISIA TURANICA
Mahalliy nomlari: qora shuvoq (o’zb), yavshon (turk), palin turanskaya (rus).
Botanik tavsifi: bo’yi 20-35 sm yarim butacha (rasm 40). Ksyerofit. qora shuvoqning tipik butalari yuqoriga qarab tik o’suvchi haramtir-binafsha rangli novdalardan iborat. Barglari yashil yoki qo’ng’ir-yashil.
Uning bir yillik novdalari kuzga borib to’g’ jigarrang yoki qoramtir rang tusini oladi.
Gul to’plami –bo’sh tarqoq ruvaq. Savatchalari mayda, qizg’ish-qo’ng’ir rangli aylanasimon. Urug’chalari tyeskari tuxumsimon, yonbosh qirrali.

Rasm 8. Qora shuvoq.
Ekologiyasi: bu tur shuvoqning aryeali Qozoqiston, Qiziqum, Janubiy-G’arbiy Tojikiston va Janubiy-G’arbiy Turkmanistonni hamrab olgan.
Qora shuvoq aksariyat shag’alli-soz tuproqlar, qumli maydonlar atroflari, qum-shag’alli tuproqlar va tog’oldi maydonlarining toshli koyaliklarida o’sadi.
Tuproq-grunt sharoitlariga qarab ildiz sistyemasining shakllanishi turlicha: qumli tuproqlar sharoitda u 1 myetr va undan ham chuqurroq ildiz otadi, gipsli tuproqlarda esa asosan tuproqning yuza, gips bo’lmagan qatlamlarida joylashadi.
Odatda u oq shuvoq bilan birgalikda tarqalgan. Yakka xolda va bir turdan iborat shuvoqzorlar kamdan-kam xollarda uchraydi.
Fyenologiyasi: Qizilqum sharoitida qora shuvoq fyevral-martda ko’karadi. Jadal o’sish va ozuqa to’plash davri apryel-may oylariga to’g’ri kyeladi. Oq shuvoqga o’xshash noyabrda urug’lari pishib yetiladi. 100 kg xashagida o’rtaga 31 ozuqa birligiga egA*.
Yaylovbopligi: qora shuvoq ham cho’l zonasinng muhim xashakbop o’simliklari jumlasiga kiradi. Uni chorva mollari asosan kuz-qish oylari xush ko’rib yeydi. Shu mavsumda to’yimli oziqa hisoblanadi.
To’yimliligi: urug’ byerish pallasi (noyabrning oxiri) da qora shuvoq xashagi tarkibida 8,1% protyein, 4,47% yog’, 31,5% klyetchatka va 46,6% AEM mavjud.
Mavsumlarga qarab uning ozuqa zaxiralari to’plash ko’rsatgichi gyektaridan 1,5-3,0 syentnyergacha o’zgarib turadi. Kuz mavsumida eng yuqori oziqa zahirasi to’playdi.