O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Topshiriqlar variantlari:
1.Yaylov va pichanzor o’simliklari haqida ma’lumotga ega bo’lish.
2.Efemer va efemeroidlar morfologiyasi, ularning bir biridan farqi va ularga mansub o’simliklar bilan tanishish.


Nazorat uchun savollar
1. Yaylov va pichanzor o’simliklari.
2.Efemer va efemeroidlar morfologiyasi.


15- Amaliy mashg’ulot. Dag’alpoyali o’simliklar morfologiyasi.
Mashg‘ulotning maqsadi: Talabalarni Uzbekistonda usadigan dagalpoyali usimliklari bilan tanishtirish. Ularning turlarini, ozukaviy birliklarini, morfologik tuzilishi va bir-biridan farklarini talabalarga urgatish.
O‘quv va ko‘rgazmali qurollar: Keng tarkalgan dagal poyali usimliklarning gerabariylari, mulyajlar, rangli rasm va jadvallar. Darslik va o’quv qo’llanmalar
Ishning mazmuni: Uzbekistonda dagal poyali usimliklar chul va dasht sharoitida eng yaxshi, arzon va tuyimli yem-xashak usimliklari xisoblanadi. Ularga yantok, karrak, korabosh, selen, chalov kabi o’simliklar kiradi.
Qorako’lchilik yaylovlarining o’ziga xos yana bir qirrasi shundan iboratki, ulardan byevosita o’tloq sifatidagina emas, balki, zarur bo’lganda, dag’al pichan tayyorlash manbai sifatida ham foydalanib kyelinadi. Shunday maqsadlarda, birinchi navbatda, maxsus adabiyotlarda dag’al poyali o’tlar nomi bilan mashhur o’simlik turlari foydalaniladi. Bu guruhga kiritilganlar ko’p yillik ko’katlar bo’lib, yaylovda uzoq vaqt vyegyetatsiya davriga ega bo’lsada, to’yimlilik ko’rsatgichlari jihatidan unchalik yuqori baholanmaydi. Ularga xos yana bir xususiyat shundan iboratki, ularning aksariyatini vyegyetatsiya davomida mollar yaxshi yemaydi yoki yeyiluvchanligi ancha past. Biroq, ularning vyegyetatsiyasi tugagach yaxshi yeyilaboshlaydi. Shunday qilib, qorako’lchilik xududlarida dag’al poyali o’simliklardan qo’y-qo’zilarni qish mavsumi davomida boqish va qo’shimcha oziqlantirish uchun kafolatlangan oziqa manbai sifatida foydalaniladi. Bu oziqaviy guruhga kiritilgan o’simlik turlari turli botanik oilalar, hayotiy shakllardan iborat bo’lib, cho’l ekologik tiplari (qumli, gipsli, sho’rxok, lyossli)ning dyeyarli barchasida uchraydi. Quyida ularning asosiy vakillariga qisqacha tavsif byerilmoqdA*.
Yantoq
Yantok (Alhagi pseudalhagi Desv.) Urta Osiyoda, MDX Yevropa kismining janibu – sharkida, Kavkaz, Kichik Osiyo, Suriyada usadi. Uzbekistonda barcha viloyatlarda va Korakalpogistonda tarkalgan.
U dukkakdoshlar oilasiga mansub, ildiz bachkili kup yillik ut usimlik. Ildizi yerning 10 metrigacha kirib usadi. Kup yillik usimliklari ildizining diametri 4 – 5 sm ga yetadi. Poyasi shoxlanuvchan, tuksiz, buyi 50 –30 sm. Shoxlari ingichka bulib, asosiy poyadan utkir burchak ostida chikadi va yukoriga karab usadi. Pastki tikanlari yugon va kalta (7 – 20 mm), yukoridagilari ingichka va uzun buladi (18 – 30 mm).
Barglari chuzik yoki nishtarsimon, uchi kalta, tishchali, chetlari tuksiz yoki siyrak tukli, erta tukilib ketadi (51 - rasm).
Guli 3 – 8 ta bulib joylashgan, tojbarglari kizgish binafsha rangdA*. Kosachabargi tuksiz, arrasimon. Yelkani eshkak va kayikchasida uzunrok. Mevasi tuksiz, biroz egilgan dukkak, ochilmaydi, 4 – 7 ta urugi bor. Urugi mayda, sillik, buyraksimon shakldA*.
Yantokning oziqlik kimmati yukori. 100 kg yantok ozigi 39 ozuqa birligiga teng.
Karrak
Karrak (Conziniazesinosa Z.) astradoshlar oilasiga mansub usimlik, asosan Urta Osiyoda tarkalgan. Usuv davri 2 yil bulib, buyi 75 sm buladi.
Poyasi esa yashil, nishtarsimon, tupguli soyabonchA*. Karrak saxro usimligidir. Usuv davrida deyarli yetilmaydi, tuyalar kisman iste’mol kiladi. Kuylar pichan sifatida xush kuradi. Gullash davrida 100 kilogrammida 8% protein, 64% tukima, 2,3 kg xazm buluvchi oksil buladi. Shuncha mikdori 20,5 ozuka birligiga teng. Xosili gektaridan urtacha 15 – 20 sentnerni tashkil etadi.