O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

 
Mustaqil ish topshiriqlari
.
 
1.
Ochiq yuza suv havzalarining sanitariya muhofaza mintaqalari.
2.
Ochiq yuza suv havzalarida markazlashgan vodoprovod. 
3 Ukrainalik olimlar oqova suvlarni tozalashning qanday usulini ishlab chiqqan? 
4.Oqova suvlarni tozalashning biologik usuli nimaga asoslangan? 
10 - MAShG’ULOT 
Mavzu. 
Chiqindi oqava suvlarni tozalash usullari – 2 soat.
 
Ko’rgazmali qurollar va jihozlar:
Oqova suvlarni tozalash inshootlarining sxematik maketi, suv 
havzalarini muhofaza qilish to’g’risidagi qonun va nizomlar, shahar suv tozalash inshootlarining 
sxemalari, vodoprovod suvlarini tahlil qilish uchun laboratoriya jihozlari.
 O’rganish tartibi 
Sanoat va urbanizatsiya jarayonining hozirgi darajasiga suv resurslarini ifloslanishdan 
saqlash va uning sifatini yaxshilashga qaratilgan chora-tadbirlarning o’zi etarli emas shu sababli 
iflos oqova suvlarni tozalab va zararsizlantirib, so’ngra tabiiy manbalarga oqizish kerak. Buning 
uchun qo’ 
qo’yidagi usullardan foydalaniladi. 
1) Mexanik tozalash usuli. Bunda maxsus tozalash inshooti qurilib, suvda erimaydigan 
moddalar ushlab qolinadi. Agar suvdagi aralashmalarning hajmi 5 mm dan katta bo’lsa temir 
panjara yordamida, undan kichik bo’lsa temir to’rlar orqali tutib olinadi. Iflos suvlar ustida suzib 
yuruvchi suyuq moddalarni yog’ tutqich, moy tutqich, neft tutqich, smola tutqichlar bilan ushlab 
qolinadi. 
Shuningdek, 
iflos 
suvlar 
maxsus 
tindirgichlarda 
tindirilib 
qattiq 
zarrachalar 
cho’ktiriladi yangilari suv yuzasiga chiqarilib ushlab qolinadi.
Mexanik usul bilan maishiy xo’jalik chiqindi suvlaridagi erimay qolgan aralashmalarini 
60%igacha, sanoat chiqindi suvlaridagi o’sha moddalarni 95%igacha tozalash mumkin.
2) Himyaviy tozalash usuli. Bunda iflos chiqindi suvni tozalashga unga reagentlar 
qo’shib, reaksiyaga kiritib, erigan va erimagan holdagi ifloslantiruvchi moddalar cho’ktiriladi 
yoki zararsizlantiriladi. Iflos suvlarning himyaviy tozalash usuli orqali suvdagi erimagan 
modallarni 95%igacha, erigan xoldagisini 25%gacha tozalash mumkin. 
3) Elektrolez tozalash usuli. Bunda maxsus elektrolezlarda to’plangan iflos chiqindi 
suvga elektor toki yuboriladi. Natijada iflos suvdagi zararli organik moddalar emiriladi, metallar, 
keslotalar va boshqa anorganik moddalar esa suvdan ajratib olinadi.
4) Bilologik tozalash usuli. Bu usul bilan chiqindi suvni tozalash tabiiy va tun’iy 
sharoitlarda amalga oshiriladi. Tabiiy sharoitda iflos suvni biologik tozalash alohida ajratilgan 
erlarni sug’orish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bunda ajratilgan g’alla sug’oriladi, iflos suv 
tuproqdan feltirlanib, toza bo’lib chiqadi. 80 sm qalinlikdagi tuproq iflos suvni etarli darajada 
tozalash imkoniyatiga ega.
Iflos suvni sun’iy sharoitda biologik tozalash uchun maxsus beofeltrli inshoot – 
tindirgichlar quriladi. Bunda iflos suv usti aerop sharoitda yashovchi mikroorganizmlardan iborat 
biologik parda bilan qoplangan erik materiallardan o’tkaziladi.
Biologik usul bilan tazalangan daryo, ko’l, suv omboriga va kanallarga tushirishdan oldin 
xlor suyuqligi bilan dezinfeksiya qilinadi. Bu usul bilan sanoat, kommunal maishiy chiqindi 
suvlarni 98 %gacha tozalash mumkin. 
Ukraina olimlari sanoatdan chiqqan chiqindi suvlarni tozalashning yangi usulini – antrasit 
granulalari yordamida tozalash yo’llarini ishlab chiqdilar. Bu usulga ko’ra iflos sanoat chiqindi 
suvlari maxsus termik ishlovdan o’tgan va orasida mikroskopik bo’shliqlari bo’lgan antrasit 
granulalaridan (tariq donasidek maydalangan ko’mir) o’tkaziladi. Natijada suvdagi iflos 
moddalar o’sha granulalar ichidagi mikroskopik bo’shliqlarda ushlanib qolinadi va suv tozalanib 
chiqadi. Hozir Ukrainaning 5 ta viloyatida bu usul bilan yiliga 2,7 mln m
3
suv tozalanib, 3 mln 
so’mdan ortiq foyda keltirmoqda. 
So’nggi yillarda bir qator mamlakatlarda, maishiy-kommunal iflos chiqindi suvlarni 
tozalashda xlorelladan foydalanilmoqda. Xlorella o’sish davrida o’zidan bakterisit moddasini 

---

106 
chiqarib 
iflos 
suvdagi 
kislotalik 
darajasini 
o’zgartiradi, oqibatda kasallik tarqatuvchi 
mikroorganizmlar qirilib, suv tozalanib boradi.