O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti

Charxi kajraftorning bir shevasidin dogʻmen,
 
Ayshni nodon surub, qulfatni dono tortadur.
 
Sarigʻ oltun kasrati koʻngulni aylaydur qaro,
 
Chunki safro boʻlsa gʻolib, oʻzga savdo tortadur.
 
Mashhur “Sayding qoʻyaver, sayyod” musaddasida esa Furqat chor bosqinchilari mustamlakasiga 
aylangan oʻlkadagi hukmron zoʻravonlikka qarshi Inson sharafi va gʻururini ulugʻlaydi. Butun 
musaddas misralari zaminida insonparvar va erksevar shoirning zulm oʻtkazuvchilarga qarshi qatiy 
norozilik ovozi jaranglab turadi. 
Furqat hayotining Toshkent davri uning dunyoqarashi takomilida katta ahamiyat kasb etdi. Chor 
mustamlakachilik maʼmuriyatining markaziga aylantirilgan Toshkentda shoir kundan-kunga kirib 
kelayotgan ovroʻpocha hayot tarzi bilan bevosita tanishish imkoniyatiga ega boʻldi. Yangi tarixiy 
sharoitda moddiy-madaniy hayot va ijtimoiy ongda yuz bergan sezilarli oʻzgarishlarni mushohada 
etish, yaqin feodal oʻtmish bilan taqqoslash natijasida Furqat dunyoqarashida jiddiy sifat oʻzgarishi 
yuz berdi. Eng muhimi shundaki, bu hol uning ijodida oʻz badiiy ifodasini topdi – maʼrifatparvarlik, 
ovroʻpocha ilm-madaniyat, fan-texnikaga xayrixohlik shoir asarlarining gʻoyaviy mohiyatiga aylana 
bordi. Bu esa Furqatning koʻp asrlik adabiyotimizga yangi mavzular, yangi gʻoyaviy ohanglar olib 
kirishiga, chin maʼnoda novator ijodkor sifatida qalam tebratishiga zamin boʻldi. Endilikda Furqat 
zamonaviy maorif va madaniyatning yangicha qarash, fikrlash va yangicha hayot kechirishning 
jonkuyar targʻibotchisiga aylandi. Shu tariqa ijodiy, ilmiy va ijtimoiy faoliyatining eng qizgʻin, 
jangovar va eng mazmundor bosqichi boshlandi. Shoir nihoyat faollashdi, ilgʻor gʻoyalarning 
targʻibotida gazetadan unumli foydalanish mumkinligini yaxshi tushundi va tez orada “Turkiston 
viloyatining gazeti” hayʼatiga rasman ishga joylashdi. 
1890-yilning may, iyul va sentabr oylarvda “Ilm xosiyati”, “Akt majlisi xususida”, “Toshkent 
shahrida boʻlgʻon nagʻma bazmi xususida”, shuningdek, uch qismdan iborat “Vistavka xususida” 
kabi davr adabiyotvdagi maʼrifatparvarlik yoʻnalishining yetuk namunalari darajasida boʻlgan 
asarlari shu gazeta sahifalarida dunyo yuzini koʻrdi. 
Bu turkum asarlarida Furqat yangilik va taraqqiyotning, ilm-fan va ovroʻpocha maorif-madaniyatning 
otashin jarchisi sifatida namoyon boʻladi, oʻz vatandoshlarini zamonaviy bilimlarni puxta egallashga 
va ilgʻor xalqlar qatoridan oʻrin olishga daʼvat etadi. Shoir bitgan misralar nihoyatda joʻshqin va 
taʼsirchan, ulardagi xitob va hayqiriq har bir oʻquvchi diliga koʻchib, uni befarq qoldirmaydi: