1.2. Sifat asosiy so’z turkumlaridan biri sifatida
1.2.1. Italyan tilida sifat so’z turkumi
Italian tilda sifat (aggettivo) mustaqil so’z turkumi bo’lib, otga aniqlik
tushunchasini yoki uning xususiyatini ifodalab keladi. Sifat – aggettivo: eski lotin
tilidan kirib kelgan bo’lib, “adiectivu(m)”
aggiungere
ya’ni “qo’shimcha qilmoq’’
degan ma’noni anglatadi. Sifat rod va son kategoriyasida o'zgaradi, ot so'z
turkumidagi so'zga xususiyat yoki aniqlik tushunchasini ifodalaydi. Aniqlovchi
sifatlarga (ko'rsatuvchi olmoshlar
(-mana bu uy
), egalik olmoshlari (
mening uyim
),
sonni ifodalovchi sifatlar
(ikkita uy),
noaniq sifatlar
(ayrim uylar)
, so'roqni
ifodalovchi sifatlar
(qaysi uy?).
Italian tilida sifat asosan ikkita funksiyaga ega:
1
.Sifatning otga to'gridan tog'ri bog'lanishi; ushbu holat aniqlovchi sifat
hisoblanadi.Mas: un film interessante
(qiziqarli film),
una ragazza bellissimo
(juda
chiroyli qiz),
una persona simpaticissima
(juda yoqimtoy kishi).
un viaggio
indimenticabile
(esdan chiqmaydigan sayohat).
2.
Sifatning otga ot kesim yordamida bog’lanishi; Mas:
questo idea mi sembra
interessante (mana bu hujjat menga qiziqarlidek tuyulyapti), quel film e’ bellissimo
(o'sha kino juda chiroyli).
Italian tilida sifatlar ot so'z turkumiga yoki fe’l so'z turkumiga
oid so'zlarga
birnechta sifat yasovchi suffiks va prefikslar qo'shilishi yordamida
yasaladi
4
. Mas:
-abile – amare-amabil, mangiare-mangiabile, cantare-cantabile (sevmoq-sevimli,
yemoq-yeyimli, kuylamoq-kuylab bo'ladigan). -ibile – prevedere-prevedibile,
4
Bu haqda II bobda to’liqroq ma’lumot berib o’tilgan.
12
aprire-apribile (oldindan ko'rmoq-oldindan
ko'rib bo'ladigan, ochmoq-ochib
bo'ladigan).
-
evole – mutare-mutevole o mutabile (o'zgartirmoq -o'zgaruvchan).
Otlarga qo'shilib sifat yasovchi qo'shimchalarga quyidagilar kiradi:
-oso
-
fumo-fumoso, studio-studioso, noia-noioso (-tutun-tutunli, o'qish-o'qimishli,
zerikish-zerikarli). -istico – artista-artistico (san'at-san'atkor). -ale – centro-
centrale, forma-formale (markaz-markaziy). -ano – mondo-mondano (jahon-
jahongir).-ico ‘‘-iko antik grek tilidan kelib chiqqan’’ – demokrazia-demokratico,
politica-politico (demokratiya-demokratik, siyosat-siyosiy).
Geografik sifatlarni yasovchi qo'shimchalarga quyidagilar kiradi:
-itano/-
etano – Palermo-palermitano, (Palermo-palermolik), Napoli napoletano (Napoli-
neapollik). -ese – Ungheria-ungherese, (Vengriya-vengriyalik), Torino-torinese
(Turin-turinlik) -ino – Parigi-parigino (Parij-parijlik), Firenze-fiorentino
(Florentsiya-florensiyalik), -ano – Roma-romano(Rim-rimlik).
Sifatlar, sifatlovchi hamda aniqlovchilarga bo'linadi. – Sifatlovchi sifatlar
otlarga qo'shilib. narsa va predmetlarning xususiyatini, belgisini ifodalaydi
(chiroyli, xunuk. yaxshi. yomon, issiq, sovuq, katta, kichik, boy, kambag'al, eski.
yangi, oq, qora va xok).
– Aniqlovchi sifatlar otga aniqlik tushunchasini kiritib.
uning tegishliligini, xolatini, miqdorini. sonini ifodalaydi
(mening, sening, bu, u.
ko’p, xech kim. bir, ikki. birinchi, ikkinchi
va hok).
Sifatlar rod, (jens va mujs), son – birlik va kp’plikda o’zgaruvchan yoki
o’zgarmaydigan bo’ladi.
Guruh
Birlik
ko’plik
i
I
mujskoy rod
jenskiy rod
- о
- e
- a
- i
I
II
mujskoy
va
jenskiy rod
- e
- i
Ayrim sifatlar faqatgina son kategoriyasida o'zgaradi (birlik va ko'plik). lekin
rod ( mujs. va jens ) da o'zgarmaydi, ya'ni har ikkala rodda ham bir xil qo'shimcha
oladi. Masalan; Mujskoy va jenskiy rodda
“elegante”
so’zi birlik va ko’pligi bir
13
xil bo’adi:
elegante- eleganti- xushbichim.
Boshqalari faqatgina ko'plikda rod
kategoriyasini o'zgartiradi. mujskoy rod:
Do'stlaringiz bilan baham: |