O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim fakulteti

konkretlashtirish, rejalashtirish.

Ijodiy faoliyati bo‘yicha maktabgacha ta’lim tashkiloti (MTT) dasturi va maktabda Ijodiy san’at dasturi bolalarda tevarak atrofga nisba-tan, san’at bolalarda estetik munosabatni tarbiyalash ijodiy qobi-liyat va tasvirlashlarini rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti (MTT) mashg‘ulotlarida, maktabda muvaffaqiyatli o‘qib ketishlari uchun zarur bo‘lgan vazifalar xal etiladi. Rasm, appli-katsiya, loy ishlari jaraѐnida bolalarda fikr yuritishning analiz, sintiz, takrorlash, konkretlashtirish kabilar shakllanadi. SHuning-dek bu jaraѐnlarda bolalar jamoada ishlashga, o‘z harakatini o‘rtoq-larining harakatiga bo‘ysindirishga o‘rganadilar.

Bolalar bog‘chasida Ijodiy faoliyati mashg‘ulotlari bolalarda, o‘quv

faoliyatida zarur bo‘lgan malaka ko‘nikmalarni shakllantiradi.

Bular: Topshirikni tinglash va edda tutish ma’lum vakt orasida bajarish o‘z ishini rejalashtirish va baxolashga, boshlangan ishni oxiriga etkazishga, xato va kamchiliklarini topishga va uni tuzatishga material kurollarini va ish joyini tartibga saklashva boshkalar.

Pedagoglarning olib borgan tekshirishlari shuni kursatadiki bolalar

bogchasida ta’lim-tarbiyaning bunday tizimi bolalarni maktabga

tayѐrlashga ta’sir kursatadi. SHuningdek boshka psixologlar E.A. Labunskiy va boshkalar tomonidan maktab o‘quvchilarining tasvirlash faoliyatini urganish jaraѐnlari shuni ko‘rsatib o‘tadi, maktabda Ijodiy san’at darslarini tuzilishi, bolalarning bogchasida olgan bilim, malaka va ko‘nikmalar asosida ularni xisobga olgan xolda tashkil etiladi.

Maktabgacha ta’lim tashkilotlarii (MTT) Ijodiy faoliyat mashg‘u-lotlarda bolalar asosan amaliy ish bajaradilar, san’at asarlarini bilan rasmga karab xikoya kilish kitobdagi ilyustratsiyalarni kurib chikish jaraѐnida tanishadilar, maktabda Ijodiy san’atning turlari rang tasvir, grafik, xaykaltaroshlik va dekorativ san’at asarlar bilan yanada chuqurroktanishadilar. Maktabgacha ta’lim muassasasida Ijodiy faoliyat mashg‘ulotlari xilma-xildir, rasm, mazmunli deko-rativ va loy applikatsiya mashg‘ulotlari. Maktabgacha ta’lim tashkilotida mashg‘ulotlarning hammasiga katta ahamiyat beriladi. Maktabda esa Ijodiy san’at darslarida rasm (naturaga karab) mavzu

asosida va dekorativ turlari o‘tkaziladi. Bunda predmetli rasm buyicha naturaga karab rasm chizish o‘quv predmeti ahamiyatiga ega buladi. Loy applikatsiya, kurish-yasash buyicha amaliy ishlar maktabda ishlar qo‘l mexnatiga kiritiladi. Boshlangich sinf Ijodiy san’at dasturini analizi, ishni kursatadiki, predmetli, rasm buyicha o‘quv vazifaari-

ni ancha murakablik kiritilishdan tashkari bolalar bogcha dasturi

buyicha ayrim takrorlash ishlari kiritildi.

1-sinfda bolalar doira, kvadrat, turtburchak, oval kabi tuzilishga ega

bo‘lgan predmetlarni aniklashga o‘rganadilar, bolalar oldiga bogchada kuyilgan vazifa rasm chizish texnikasini egallash buyicha kuyiladi. Bunga sabab, hamma bolalar bogchadan maktabga kelmaydilar va shu sababli bolalar bilan ishni maktabga kelguncha tayѐrlov guruxda olgan bilimlaridan boshlash lozim. Mavzu asosida rasm chizish bolalar bogcha-sida utkaziladigan mazmunli rasmni davomi sifatida o‘tka-ziladi. Bolalar tevarak -atrofdagi hodisa va predmetlarni kuzatib, ko‘rib chiqadilar, so‘ng xotiralariga asoslanib, ularni chizadilar.

Talabalar obektlar o‘rtasidagi mazmunli bog‘lanishlarni asvirlashga

uzoqdagi predmetlarni kichiklashtirib tasvirlaydilar.

Dekorativ rasm maktabda texnik tartiblar bo‘yicha vazifalarko‘yiladi,

ya’ni naksh tuzilishi ketma-ketligida tasvirlash bilan birgalikda ѐrdamchi chiziklardan foydalanish va o‘z ishlarda xalk amaliy deko-rativ san’at elementlaridan foydalanishga san’at xakida o‘tkazila-digan dars suxbat jaraѐnida urganadilar. Bolalarni Ijodiy sanatga urgatish metodlaridan bolalarni xususiyatlarini xisobga olgan xolda foydalanish lozim. Katta maktabgacha tarbiya ѐshidagi bolalar va kichik tinglovchilarining ish xususiyatlari o‘rtasida kup yakinlik bor. SHuning uchun u ѐki bularni urgatish metodikasi urtasida ham kup o‘xshashlik bor. Maktabda ukituvchining rasmini ba’zi bir elementini kursatish va shu jaraѐnda tushuntirish tarbiyachining ish usullarini ko‘rsatib berishga yakin turadi. Maktabda ishning ketma-ketligi

tartibli kurinishda buladi Agar tasvirlanadigan predmetning tuzilishi sodda bulsa, tartib tushintirilgandan sung, o‘chirib tashla-nadi. Agarda murakkab tuzilishga ega bo‘lgan predmetni tasvirlanganda esa, ukituvchining doskada kursatib berishi bilan ketma-ket tasvirlaydilar. Ukituvchi predmetni umumiy konturini kalamning uchi bilan engilgina belgilab chikib, uning kengligini balandligini ham belgilab ko‘rsatadi.

So‘ng talaba predmetni xomaki rasmi bilan naturani solishtiribuning kismlarini, shaklini aniqlaydi, tuzatadi. Ish jaraѐnida ko‘rsatish

va analiz kilish uchun rasmlar to‘plami, bolalar kitobchalaridagi rangli rasmlar, shuningdek, o‘kuv harakteriga ega bo‘lgan alohida rasmlaridan foydalanadi. Rasm bo‘yicha o‘tkaziladigan har bir dars ukituvchining suhbatidan va tushuntirishdan va rasmni nimadan boshlash kerakligini tushuntirishdan boshlanadi. Ishni amaliy bajarilishga o‘tishda o‘qituvchi bolalarining tartibli ravishda chizishi va qoida va yullarni eslatib turadi.

Katta bog‘cha ѐshidagi bolalar va kichik maktab o‘kuvchilarining ishiga ѐki rasmiga qo‘yilgan talablar bir-biriga juda yaqin. Bolalar ishini analiz qilishda diqqatni predmet proporsiyasi, konstruksiyasi, kism-larining bog‘likligi, rang va kompozitsion to‘zilishiga tortish lozim. SHunday qilib boshlang‘ich sinflarda ta’lim-tarbiya masalalarining muvaffaqiyatli hal etilishi, bolalar bog‘chasida olib boriladigan Ijodiy faoliyat mashg‘ulotlari bilan uzviy ravishda olib boriladi. Bolalarni maktabga tayѐrlash maktabgachata’limtashkilotlarida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari katta guruxdagi kuzatishlar bo‘yicha rasm chizishga katta e’tibor beriladi, chunki bu narsa bolalarni naturaga qarab rasm chizishga tayerlashda etap

hisoblanadi. Bu narsa bolalarda ko‘rish xotirasini rivojlantiradi, ba’zida predmet bolalarda natura sifatida to‘g‘ri tasvirlashga ѐrdam beradi. Bolalar guruxdagi olib boriladigan Ijodiy faoliyat mashg‘ulotlarida, qalamdan, mo‘yqalamdan erkin foydalanishga o‘z harakterini va qo‘l kuchini idora etishga o‘rganadilar. Bu malakani egallash, bolalarda qo‘lini engil, erkin bir tekisdagi harakat qilish xususiyatlarini rivojlantiradi. Bolalar urlishakldagi,katalikdagi, turli proporsiyadagi predmetlarni chizish jaraѐnida predmetning ish xususiyatiga qarab yo‘nalishni saqlash zarurligiga, harakatini, predmetning uzunligiga mos ravishda harakatlanishga o‘rganadilar. Bolalar bog‘chasida olib boriladigan Ijodiy faoliyat materialdan toza va tartibli foydalanishga o‘rganadilar ularni toza saqlashga faqat zarur materiallardan foydalanishga, ularni ishlatish yo‘llarini

rejalashtirishga o‘rganadilar. Bu mashg‘ulot bolalarda diqqatni, ko‘rish xotirasini rivojlantiradi.

Bolalar bog‘chasining tayѐrlov guruxida naturaga qarab rasm chizish ѐki

tasvirlashga nisbatan talablar oshadi va bu talablar maktab talabiga

yaqinlashadi. Bolalar naturani analiz kilishga butun umumiy formani xomaki qog‘ozga tushirib olishga, rasmni naturaga solishtirishga, xato va kamchiliklarini to‘g‘rilashga, naturaga o‘xshatishga urinadilar. Naturaga qarab tasvirlashda ishning ketma-ketligini ko‘rsatib, bolalar bog‘chasining tayѐrlov va katta guruhida o‘rganishning boshlan-g‘ich bosqichidagina amalga oshiriladi.

Ko‘rsatishda doimo foydalanish, bolalarni rasmni mexanik ravishda ishlashga odatlantirib qo‘yadi. Bolalar naturaga qarab tasvirlash bularning barchasi bolalarni barcha darslarda ayniqsa qarab asvirlash bularning barchasi bolalarni barcha darslarda ayniqsa mehnat dars-larida o‘quv faoliyatining muvaffaqiyatli bo‘lishiga ta’sir etadi.

Bolalarni Ijodiy faoliyat mashg‘ulotlari geometrik shakllarni topa ѐki ko‘ra olishga, ularni terminlar bilan atashga, kengligi kattaligi, o‘zunligi, balandligini, kismlarning bir-biriga nisbatan fazoviy joylashishini bilan tanishishni bolalarni maktabni 1-sinfda ele-mentar matematik tushunchalarini puxta egallashlariga ѐrdam beradi. Bolalar bog‘chasida kerakli materiallardan qurish, yasash bolalarda ko‘z bilan chamalashni shakllantiradi va bolalarni maktabdagi texnik darslarni egallashga ѐki o‘zlashtirishga ѐrdam beradi. Bolalar bog‘cha-sining katta guruhidagi naturaga qarab rasm chizish mashg‘ulotlarda mantiqiy fikr yuritishga, kuzatishga asosiy ajratib ko‘rishga pred-metni fazoviy xususiyatlarini analiz qilishga o‘zlari mustaqil ravishda tasvirlash vositalarini tanlashga o‘rganadilar. Bularning hammasi esa maktabda o‘qish jaraѐnida zarurdir. SHunday qilib, Ijodiy faoliyat mashg‘ulotlarida bolalardagi badiiy did va ijodiy qobiliyatlar o‘sadi va bu orqali maktabda o‘qishga tayѐrlanib boriladi.

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:

1. MTT dasturi va maktabda bolalarning ijodkorligini rivojlan-tirish o‘rtasidagi uzviylik qanday?

2. Bolalarni maktabga tayѐrlashda ijodkorlik faoliyati mashg‘ulotining ta’limiy vazifasi nimalardan iborat?

3. Bolani ijodkorlik faoliyati mashg‘ulotlarida maktabga tayѐrlashda

nimalarga e’tibor qaratiladi?