O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

2. Harfiy ifodalar.
Yangi dasturga asosan harfiy simvolika yuzlik kontsyenti kiritiladi keyinchalik harf o`zgaruvchini belgilaydigan simvol sifatida kiritiladi.
Datlabki o`quvchilar harfli ifodalar bilan tanishadilar.
10+a=16, b-12=9, va sodda tenglamalarni yechadilar:

1	Qo`shiluvchi	A	5	13	7	14	13	17
2	Qo`shiluvchi	V	1	20	21	14	16	15
3	Yig`indi	A+v	5+1	13+20	7+21	14+14	13+16	17+15

kabi jadvalar bilan tanishadilar.
So`ngra o`zgaruvchi miqdor tushunchasi bilan tanishadilar.
m+8, 17 n, 7x b, sx4, a:8 kabilarni mashq qiladi.
Harfiy simvolikadan umumlashtiruvchi sifatida foydalanish uchun konkreti baza bo`lib, arifmetik amallar haqidagi bilimlar xizmat qiladi.
1. M: ko`paytirish amali – bir xil qo`shiluvchilar yig`indisini topish kabi beriladi. ax4=a+a+a+a.
2. Ifodani ayniy almashtirish. (5+v) x3=5x3+vx3.
3. Tenglik yoki tengsizliklarni sonli qiymatlarni o’rniga qo’yish bilan isbot qilish. 5+s=5+s, s+17 >s+15.
3. Tenglamalar, tengsizliklar, tenglamalar.
Bu tushunchalar bir – biri bilan o`zviy bog`liq ravishda ochib beriladi.
O`quvchilarni sonlarni taqqoslashga va taqqoslash natijalarini «>» «<» «=» belgilari yordamida yozishga, o`qishga o`rgatiladi.
Ikki son yoki ikki ifoda teng qiymatlarga ega bo`lsa «=» belgi bilan birlashtirilib tenglikni tashkil qiladi. Agar biri ikkinchisidan farq qilsa «>» «<» belgilari bilan birlashtirilib, tengsizlikni tashkil qiladi.
Sonlarni taqqoslash dastlab to`plamlarni taqqoslash asosida amalga oshiriladi. (7 ta doira va 5 ta burchak doira burchaklardan ko`p), (9 soni 10 dan kichik…); 75>48 … o`nli tarkib bo`yicha.
Ismli sonlarni taqqoslash dastlabki miqdorlarning qiymatlarini, so`ngra abstrak sonlarni taqqoslash asosida amalga oshiriladi.
M: 1) Tyeng son bilan alm. 7 km 500 m= m…

2) Sonlarni tanglang. soat = min sm= dm.

3)Tekshiring. 4 t 8 ts = 480 kg, 100 min=1 soat.
Ifodani taqqoslang. 6+4>6+3, 5-4<5-3, 4+4=10-2
x+3<7, 10-x>5, xg’4>12, 72x:<36 ko`rinishdagi o`zgaruvchanlik tengsizliklar bilan 100 min ichida sonlarni o`rganishda tanishiladi.
Dastlab, tanlash yo`li bilan topiladi.
«Tengsizlikni yechish» tyermini kiritilmaydi, faqat to`g`ri tengsizlik hosil qiladigan qiymatlar bilan chyegaralanadi.7xR<70, (R<10 aniqlandadi 9₁ 8₁ ).
Quyidagi 7+x=10, x-3=10+5, xg’(17-10)=70, x:2+10=30 kabi birinchi darajali bir noma'lum tenglamalar o`rganiladi.
Boshlang`ich sinflarda tenglamalar to`g`ri tenglik sifatida qaraladi, yechish berilgan noma'lum sonning ko`rsatilgan qiymatga ega bo`ladigan qiymatini topishga

keltiriladi. Bunday tengliklarda noma'lum sonni topish arifmetik amallarning komponentalari va natijalari orasidagi bog`lanish haqida bilimi asosida bajariladi.

Dastlab 4+ =6, 5 - =2, dan 4+x=6, 5-x=2 ga o`tiladi.

3-sinfda murakkab tenglamalar: x+25=50-14, x+25=12x3 kabilar o`rganiladi. So`ngra komponentalarining biri sonli ifoda ko`rinishida berilgan x+(60-48)=2, (35+8)+x=30 kabi tenglamalar kiritiladi. Keyinroq (x+8)-13=15, 70+(40-x)=90…

Shu bilan birga o`zgaruvchi chyeksiz ko`p qiymatlar qabul qiladigan va bunda to`g`ri tengsizliklar hosil bo`ladigan tenglamalarni tanlash usuli bilan yechishi o`quvchilarga taklif qilish mumkin. 7+a=a+7, mx0=0, s:1=s…