O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

2-mavzu. XORIJIY TURIZM BOZORINI RIVOJLANTIRISH 
TENDENSIYALARI
 
2.1.
Turizmga xorijiy mamlakatlar tomonidan berilgan ta‘riflar. 
2.2.
Dunyo mamlakatlarida turizmning rivojlanish holati. 
2.3.
Xalqaro turizm xizmatlar bozorini rivojlantirish tenden-
siyalari. 
2.1. Turizmga xorijiy mamlakatlar tomonidan berilgan 
ta‟riflar 
O‗zbekiston turizm bozorini shakllantirishda jahon turizm 
industriyasi faoliyatining ilg‗or jihatlarini, mehmonxonalar maj-
muasi, iste‘molchilar xohishining marketing tadqiqotini, turistik 
mahsulotlarni shakllantirish va ularni taqdim etish borasidagi ilmiy-
amaliy tadqiqotlar natijalarini
9
batafsil o‗rganish lozim bo‗lmoqda. 
Milliy turizm xizmatlar bozorini innovatsion rivojlantirish bilan 
bog‗liq ilmiy izlanishlar jahonning yetakchi ilmiy markazlari va oliy 
ta‘lim muassasalarida, jumladan, Ecole Hôtelière de Lausanne 
(Shveytsariya), Cornell University (AQSH), Les Roches Interna-
tional School of Hotel Management (Ispaniya), Oxford Brookes 
University (Buyuk Britaniya), Blue Mountains International Hotel 
Management School (Avstraliya), University of Surrey (Buyuk 
Britaniya), Moskva davlat universiteti (Rossiya), Samarqand 
iqtisodiyot va servis instituti, Toshkent davlat iqtisodiyot uni-
versiteti (O‗zbekiston Respublikasi) tomonidan olib borilmoqda. 
9
Charles A. Goeldner, J.R. Brent Ritchie. 
Tourism PRINCIPLES, PRACTICES, PHILOSOPHIES
, New 
Jersey, John Wiley & Sons, 2012.– 514p. ; Christopher Holloway, Claire Humphreys, Rob Davidson 
The 
Business of Tourism
, UK, Pearson Education, 2009. – 793p.;Adrian Franklin ―
Tourism an introductions
‖. 
SAGE Publications London-Thousand Oaks-New Delhi 2003.;Hubbard, Graham, 
Strategic Management: 
Thinking, Analysis and Action
, 2004, 2nd edition, Prentice-Hall, Frechs Forest; Kotler, Bowen & Makens 
(2006), 
Marketing for Hospitality and Tourism
4th ed, Pearson Education, Inc.; Yvette Reisinger. 
International tourism cultures and behavior
.Elsevier 2009, 450 b.; Bob Brotherton.
The International 
Hospitality Industry
.Oxford, First published 2003, 251 b.; John R. Walker.
Exploring the Hospitality 
Industry
.Prentice Hall.USA, 2015.;Allcock A., Jones B., Lane S., Grant J. 
National ecotourism strategy
. 
Commonwealth of Australia, 1994, 196 r.; Lindberg K., Hawkins D.E. (eds) 
Ecotourism: a Guide for 
Planners and Managers
. North Bennington, Vermont. 1993, 256 r.; Stephen J. Page.
Transport and 
Tourism: Global Perspectives, 
Third ed. Harlow (England), London. New York [etc.]. Pearson Education 
Limited. 2009.; Gross, S., Klemmer, L. (Eds.). 
Introduction to tourism transport.
CABI. 2004. 

---

21 
Milliy turistik xizmatlar bozorini innovatsion rivojlantirishga 
oid jahonda olib borilgan tadqiqotlar
10
natijasida qator, jumladan, 
quyidagi ilmiy natijalar olingan:
-
umumjahon tashkilotlari tomonidan tan olingan tamoyillarga 
asosan milliy turizm xizmat bozorlarining istiqbolli turlari tas-
niflangan (Ecole Hôtelière de Lausanne);
-
turistik xizmat samaradorligini oshirish yuzasidan turistik 
klaster tizimi asoslangan (Harvard Business School);
-
xalqaro institutlar tavsiyalari bo‗yicha turizm faoliyati 
rivojining innovatsion yo‗nalishlari ishlab chiqilgan (Oxford 
Brookes University);
-
jahon turistik-rekreatsion bozorini rivojlantirish tendensi-
yalari asoslangan hamda prognozlashni innovatsion omillar asosida 
amalga oshirish usullari taklif qilingan (University of Surrey);
-
turizm sohasining milliy iqtisodiyotdagi o‗rnini aniqlashda 
BTTning turizmda yordamchi hisoblar metodikasi ishlab chiqilgan 
(Moskva davlat universiteti). 
Dunyoda turizm xizmatlar bozori samaradorligini oshirish 
bo‗yicha qator, jumladan, quyidagi ustuvor yo‗nalishlarda tadqi-
qotlar olib borilmoqda:
-
turizm bozorining tashkiliy-iqtisodiy omillarini innovatsion 
rivojlanish asosida yanada aniqlashtirish;
-
turizm xizmatlari eksportini uning yangi istiqbolli turlari 
(agrar va vino turizmi, ekoturizm, malakaviy – ish turizmi va bosh-
qalar) asosida rivojlantirish; turizm sohasining subyektlari faoliyati-
ni bozor sharoitida boshqarish mexanizmini muvofiqlashtirish; 
-
turizm xizmatlar bozorini innovatsion texnologiyalar asosida 
takomillashtirish. 
Monte-Karlodagi Turizm akademiyasida berilgan ta‘rif bo‗-
yicha, «
Turizm
– odamlarning sog‗lig‗ini tiklash, bo‗sh vaqtida 
bilishga chorlaydigan, qiziqishlarni qondirish uchun yoki kasbiy-
10
Turizm bo‗yicha xorijiy ilmiy tadqiqotlar Nowak J-J., S. Petit and M. Sahli, Tourism and Globalization: 
The International Division of Tourism Production. In: Dwyer, L. and N. Seeteram (Eds). Recent 
Developments in the Economics of Tourism, Sydney: Edwad Elgar, 2013. pp 77-94; Ketels, Christian 
H.M. Clusters and Dubai's Competitiveness. Report, Dubai Economic Council, Dubai, United Arab 
Emirates, October 2009. – 100 p.; Clarke, J., Hawkins, R. and Waligo, V. Sustainability and marketing 
for responsible tourism. In: McCabe, S., (ed.) 'The Routledge Handbook of Tourism Marketing. London: 
Routledge. 2013. pp. 41-53; John Tribe. Strategy for Tourism; London: Goodfellow Publishers Limited, 
2016, -288 p., asosida amalga oshirilgan.

---

22 
amaliy maqsadlarda vaqtinchalik yashash joyida maosh to‗lanadigan 
faoliyat bilan bog‗liq bo‗lmagan holda doimiy yashash joyini 
vaqtincha tark etishining har qanday ko‗rinishidir». Bu ta‘rifda 
asosiy urg‗u tashrif buyuruvchilarning yashash joyidan tashqarida 
olib boradigan faoliyatiga qaratilgan.
Turizm sohasidagi atamalar muammosi xalqaro tashkilotlar 
diqqatini ham o‗ziga tortadi. Manilada 1981-yilda qabul qilingan 
jahon turizmi haqidagi deklaratsiyada ko‗rsatilishicha, «Turizm 
davlatlarning ijtimoiy, madaniy, ma‘rifiy va iqtisodiy sohalariga va 
ularning xalqaro munosabatlariga bevosita ta‘sir ko‗rsatishi 
jihatidan xalqlar hayotida muhim rol o‗ynaydigan faoliyat sifatida 
tushuniladi». 
Butunjahon turistik tashkiloti tomonidan 1981-yilda Madridda 
tashkil etilgan xalqaro turizm konferensiyasi materiallariga asosan, 
turizm 
– bu turli mintaqalar, yangi mamlakatlar bilan tanishish 
maqsadida amalga oshiriladigan va bir qator mamlakatlarda sport 
bilan bog‗liq bo‗lgan faol sayohat turlaridan biridir, deb hisoblanadi. 
Bir guruh mualliflar ushbu tushunchaga ta‘rif berishda
V. Xunsiker - K. Krapflar talqinidagi turizmning umumiy nazari-
yasiga tayanadilar: «Insonlarning munosabatlari va ularning yashash 
joyidan tashqaridagi faoliyati doimiy yashash tarziga aylanmasdan 
va mehnat haqi olish bilan bog‗liq bo‗lmagan holda kun kechirishi 
natijasida kelib chiqadigan munosabatlar majmuasi»
11
. Turizmni bu 
talqinda tushunish uning turoperatorlik va turagentlik faoliyatidan 
ancha keng tushuncha ekanligidan dalolat bermoqda. Shuni alohida 
aytib o‗tish kerakki, turizm umumiy nazariyasiga berilgan bu ta‘rif-
larda odamlarning doimiy yashash joyidagi o‗zaro munosabatlari va 
yashash joyidan tashqarida daromad olishi bilan bog‗liq bo‗lgan 
munosabatlari hisobga olinmaydi. 
O‗zbekiston Respublikasining «Turizm to‗g‗risida»gi Qonunida 
turizm tushunchasiga quyidagi tarzda ta‘rif berilgan: