O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Bank 

---

                      
67 
usuli
 – xalqaro turistlar tomonidan amalga oshirilgan valyuta operatsiyalari haqidagi 
axbortlarni    yig‘ishdan  iborat.  Markaziy  (milliy)  bank  turistik  harajatlar  hisobini 
tijorat  banklari  va  valyuta  almashtirish  punktlari  orqali  turizm  yo‘nalishi  bo‘yicha 
xorijiy banknotlarni sotish va sotib olish haqida ular taqdim etadigan ma’lumotlarga 
tayanib olib boradi. Bank usuli Fransiya va boshqa davlatlarda keng foydalaniladi. Bu 
turistlardan  qo‘shimcha  axborotlar  talab  qilmaydi  va  chegara  rasmiyatchiliklarini 
murakkablashtirmaydi. Shu jumladan, statistika organlari ishini ham yengillashtiradi. 
Ma’lumotlarni  qayta  ishlashni  va  to‘lov  balansini  tuzayotganda  markaziy  (milliy) 
bank  bu  ishni  bajaradi.  Muntazam  va  operativ  ravishda  tizimlashtirilgan  material 
turistik  harajatlar  dinamikasini  tahlil  etish  va  ular  o‘zgarishini  kuzatib  borish 
imkonini  beradi.  Moliya  –  valyuta  bozori  ustidan  qat’iy  nazorat  qilish  va  yaxshi 
yo‘lga qo‘yilgan hisobda bank usuli xalqaro turizm qiymatini ishonchlik baholashga 
yordam  beradi.  Ammo,  biroq  bu  holatda  ham  kamchiliklardan  qochish  imkoni 
bo‘lmaydi.  Turistik  harajatlar  haqiqiy  hajmi  juda  ko‘p  sabablarga  ko‘ra  to‘liq  aks 
etmasligi mumkin: 

 
Valyuta prallel bozorining mavjudligi va moliyaviy suiste’mollardan, «Qora 
bozor» mavjud mamlakatlarda valyuta oqimining bir qismi bank kanallarini 
chetlab o‘tadi. Lekin bank tarmoqlari ishtirokida amalga oshirilgan valyuta 
operatsiyalari  ham  ularni  hali  qayd  etishni  kafolatlamaydi.  Mayda 
almashtirish  punktlari  ko‘p  hollarda  chet  el  banknotlarini  oldi-sotdi 
faktlarini soliq to‘lovini yengillashtirish maqsadida yashirib qolishadi va bu 
bilan turistik harajatlar hajmini kamaytirishadi; 

 
Jismoniy  va  yuridik  shaxslarning  naqd  valyutani  to‘lov  vositasi  sifatida 
foydalanishdan bosh tortishi oqibatida; 

 
Turistik  korxonalar  va  tashkilotlar  ishida  kliring  usuli  ya’ni  turistlar 
almashishda  o‘zaro  kompensatsiya  hisob-kitoblari  sistemasi  keng 
qo‘llaniladi.  Bu  operatsiyalar,  shuningdek  turistik  tovar  va  xizmatlarga 
tashrif  buyuruvchilar  tomonidan  kredit  kartochkalari  bo‘yicha  to‘lovlar 
bank usulida hisobga olinmaydi; 

 
Xalqaro  valyuta  operatsiyalarini  qayd  qilish  paytida,  ayniqsa  yirik 
miqdorda,  ayrim    mamlakatlarda  qayd  etish  zarur  bo‘lgan  transmilliy 
operatsiyalar  uchun  yuqori  ostona  darajasi  belgilangan.  O‘rtacha  turistik 
harajatlar, turgan gap bu kattalikdan oshmaydi va statistik hisobotlarda aks 
etmaydi; 

 
Mamlakatda  vaqtincha  bo‘lish  paytida  xorijiy  turistlarda  almashtirilmagan 
mahalliy  valyutaning  mavjudligi.  Xalqaro  turistik  harajatlar  hajmi 
banklarda  almashtirilgan  milliy  valyuta  summasida  o‘lchanadi.  Turistlar 
vatanida  almashtirilgan  va  olib  kelgan  yoki  qarindosh  –  urug‘lariga  qarz 
bergan  mahalliy  valyuta  javob  vizitlari  chog‘ida