O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Rus 
dengizchilari 
va 
sayohatchilarining 
geografik 
kashfiyotlari.
 
Dunyodagi  unchalik  nomi  chiqmagan  va  ma’lum  bo‘lmagan  joylar:  o‘lkalar, 
mamlakatlar,  kontinentlarni  o‘rganishda  va  kashf  etishda  rus  dengizchilari  va 
sayohatchilarining  roli  anchagina  katta.  1639  yili  rus  sayyohlari  Tinch  okeani 
qirg‘oqlariga  borib  etishdi.  Ular  birinchilardan  bo‘lib  Sibirni  kesib  o‘tib  Oxota 
dengiziga  chiqqan  kishi  Ivan  Moskvin  bo‘ladi.  1643-1646  yillarda  Poyarkov  V.D. 
Yakutskdan  Tinch  okean  qirg‘oqlariga  borib  yetdi.  1648  yilda  Semyon  Dejnev 
Kolima  daryosi  quyilishi  (deltasi)  dan  dengiz  orqali  Osiyo  va  Amerika  bo‘g‘ozi 
orqali  o‘tib,  Anadir  daryosi  qo‘yi  oqimigacha  suzib  boradi.  1697  y.  V.T.  Atlasov 
Kamchatka  yarim  orolini  kashf  qiladi.  1711  y.  rus  dengizchilari  Kuril  orollarini 
ochadi. 
1732  y.  Ivan  Feodorov  ekspeditsiyasi  Alyaska  qirg‘oqlariga  yondoshib  borib 
Prins  Uelsk  burunigacha  suzib  boradi.  V.Bering  (1725-1743  yillar)  sayohati 
davomida  Aleut  orollari,  Bering  oroli,  Amerikaning  Shimoliy  –  g‘arbiy  sohillarini 
kashf  etadi.  Osiyo  va  Amerika  o‘rtasidagi  bo‘g‘ozda  yo‘l  ochiladi.  Oxota  dengizi, 
Kamchatka  qirg‘oqlari,  Kuril orollari  va Yaponiyaning  shimoliy  qismlari  o‘rganilib 
kartaga tushiriladi. XVIII asrda ajoyib rus sayohatchilari V. Prochishev, D.L. Evsin, 
D.Ya.  Laptev  va  X.P.  Laptev,  S.I.Chelyuskin,  S.P.Krashennikov,  G.I.  Shelixov 
«Rossiyalik Kolumb» nomi bilan mashhur bo‘lgan. 
XIX  asr  boshlariga  kelganda  odamlar  yashaydigan  kontinent  (quruqlik)larni 
kashf  etish  asosan  tamomlanadi.  Dunyodagi  eng  yirik  daryolar  oqimi  butunlay 
o‘rganilib chiqildi va kartaga tushirildi. Odamlar yashaydigan joylarning asosiy relfi 
aniqlandi. Shimoliy va Janubiy qutblar territoriyasi o‘zlashtirildi. Osiyo quruqligining 
kam  o‘rganilgan  o‘lkalari  batafsil  tekshirib  chiqildi.  Dengiz  va  dunyo  okeanlari 
qismlarida  okeanagrafik  ilmiy-tadqiqot  ishlari  olib  borildi.  XIX  asr  boshlarida  rus 
sayyohlari  birinchilardan  bo‘lib  dunyo  bo‘ylab  sayohat  qilish  imkoniyatiga  ega 
bo‘ldilar. Jumladan, kapitanlar N.F.Kruzenshtern va Yu.F.Lisyanskiylar (1803-1804 
yillar)  Tinch  okeanidagi  yangi  orollarni  kashf  etishi,  dengizchilardan  M.P.Lazarov, 
F.F.Bellinsgauzenlarning  Avstraliya  Polineziyaga  sayohati,  1821  yilda  Antarktidani 
kashf  etishi  juda  katta  voqea  bo‘ldi.  Sayohatchi  Mikluxo  –  Maklayning  Yangi 
Gvineya  (XIX  asr  70  yillari)ni  batafsil  o‘rganishi  va  rus  kashfiyotchilarining 
Markaziy Osiyoni (Tyan-Shan, Pomir, Oloy tog‘lari va Mongoliyani) o‘rganishi katta 
ahamiyat  kasb  etdi.  Bu  sohada  P.P.Semenov  –  Tyan  –  Shanskiy  va  N.M. 
Prjevalskiylarning xizmatlari juda kattadir.