O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

aviatsiya
  rivojlana 
boshladi.  Uning  sharofati  bilan  uzoq  -500  km.  dan  ziyod  masofaga  turistik  tashish 
mustahkam  o‘rin  egallaydi.  1930-yillar  oxiriga  kelib  jahon  avia  kompaniyalari 
umumiy  uzunligi  56,0  ming  km.dan  ko‘proq  masofada  xizmat  ko‘rsata  boshladilar. 
Yo‘lovchilar soni esa 23 mln. kishidan ortdi. 
Ikkinchi jahon urushi xalqaro turistik aloqalarni uzib qo‘ydi. Turizm  moddiy-
texnik  bazasiga  sezilarli  ziyon  yetkazdi.  Urushdan  keyin  turistik  almashinishlarni 
undan  oldingi  darajasiga  ko‘tarish  va  undan  o‘zish,  uzilib  qolgan,  izdan  chiqqan 
tarmoqni  tiklash  uchun  ko‘p  yillar  talab  qilindi.  Bu  jarayonlarni  tezlashtirish  uchun 
bir qator omillar imkon berdi, ular orasida transprtdagi ilmiy-texnik o‘sish yutuqlarini 
amalga joriy etish katta ahamiyat kasb etdi.  
1950  –  yillar  o‘rtalarida  fuqaro  aviatsiyasi  reaktiv  texnika  davriga  qadam 
qo‘ydi.  Sovet  Ittifoqi  yangi  konstruksiyadagi  uchish  apparatlarini  ekspluatatsiya 
qilishda  yetakchi  bo‘ldi.  1956  yilda  70  dan  100  o‘ringacha  bo‘lgan,  tezligi  soatiga 
900  km.  birinchi  reaktiv  yo‘lovchi  samolyot  Tu-104  havo  yo‘llarida  muntazam 
parvoz  qila  boshladi.  Ko‘p  o‘tmay  reaktiv  aviatsiya  havo  kengliklarini  egallaydi. 
1964 yilda jahondagi aviaparkning 3/4 reaktiv dvigatelli laynerlar tashkil etdi. 
Ko‘p  o‘rinli,  yuqori  tezlikka  ega  bo‘lgan  mashinalardan  foydalanish 
ekspluatatsion 
solishtirma 
harajatlarni  (bir  yo‘lovchi-kilometrga)  sezilarli 
qisqartirishga  olib  keldi.  Ta’riflar  keskin  kamaydi.  Agar  50-yillar  o‘rtalarida, 
Amerikadan Yevropaga uchish va orqaga qaytish qiymati 1 ming Amerika dollaridan 
ziyod bo‘lgan bo‘lsa, 60-yillar boshida bu 3,4 barobarga arzonlashdi. 
Havo  transportidagi  tub  o‘zgarishlar,  odamlarni  tashishda  pul  va  vaqtning 
tejalishini  ta’minlanishi  xalqaro  turizmni  gurkirab  o‘sishiga  sabab  bo‘ldi.  Olis 

---

                      
176 
manzillar  sayohat    qiluvchi  keng  doiradagi  shaxslar  uchun  yaqin  bo‘lib  qoldi. 
Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, avia sayohat tez sura’tlar 
bilan o‘sib borayapti . Uning yiliga o‘rtacha o‘sish darajasi 6% ni tashkil etayapti. 
Harakatdagi  tarkibni,  statsionar  texnik-transport  inshootlarini  tinimsiz 
takomillashtirilib  borilishi  va  oqilona  ta’rif  siyosati  yuritilishi  tufayli  aviatsiya 
transport xizmati bozorida yetakchi o‘rinlarni egallaydi.  
U temir yo‘lni ikkinchi o‘ringa siqib chiqardi, ayni paytda avtomobil transporti 
taraqqiyotini  susaytirdi  va  dengiz  yo‘lovchi  tashishiga  katta  zarar  yetkazdi.  Dengiz 
bo‘ylab sayohat qiluvchi shaxslar soni 21 dan 2% ga qisqardi. 
Havo  transporti  bilan  o‘tkir  raqobatda  bo‘lgan  temir  yo‘l  transporti  1000 
km.dan  oshmagan  masofaga  safarlarni  saqlab  qoladi.  Bo‘shab  qolgan  vagonlarning 
bekor  turmasligi  uchun  mijozlarga  xizmat  ko‘rsatishning  yangi  shakllarini  qidirib 
topish  faolashdi.  Turistik  poyezdlar  g‘oyasi  shunday  paydo  bo‘ldi.  Bu  bir  vaqtning 
o‘zida  ham  harakatlanish,  ham  joylashtirish,  ovqatlanish,  ko‘ngil  ochish  va  h.k.  lar 
vositasiga aylandi.  Temir  yo‘ldagi  o‘xshash usullar  suv  transportida ham  dengiz va 
daryo kemalarda sayohat qilish orqali keng tarqaldi.