O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi sayyora abduraximovna masharipova san’AT, arxitеktura va shaharsozlik tarixi

sfinkslariamassalar 
haykali  burchaklarda  o‘rnatilgan.  Kirish  peshtoqiga  moviyrang  sopol  koshinlari  bilan 
ishlov  berilgan.  Umuman  olganda,  turli  rangli  koshinlar  Yaqin  Sharq  mamlakatlarida 
qadim zamonlardan boshlab keng ishlatilgan. 

---

 
16 
Bobil shahri Yevfrat daryosining ikki qirg‘og‘ida joylashgan bo‘lib, shahar ikki qator 
baland  devorlar  bilan  o‘ralgan  edi.  Shaharning  asosiy  qismi  daryoning  chap  sohilida 
joylashgan  bo‘lib,  Ishtar  nomli  darvoza  orqali  shaharga  kirilardi.  Ishtar  darvozasidan 
boshlanadigan ko‘cha to‘g‘ri shaharning markaziga - Etemenanka zikkuratiga olib borgan. 
Etemenanka zikkurati tarixda Bobil minorasi nomi bilan mashhur bo lib, uning balandligi 
90 
m, 
yerdagi asos o‘lchamlari ham 91.5x91,5 m bo‘lgan. 
Qadimgi Eron arxitekturasi Mesopotamiya arxitekturasi an‘analari asosida rivojlandi. 
Eron  arxitekturasida,  ayniqsa,  ahamoniylar  davri  (e.a.Vl  -  IV  asrlar)  va  sosoniylar  davri 
(e.a. I - eramizning V asrlari) katta ahamiyatga ega. 
Arxitektura tarixida dunyoda birinchilar qatorida ravoqli va gumbazli konstruksiyalar 
sosoniylar davrida qurila boshlandi. 
Ahamoniylar  davridagi  eng  yirik  imorat  -  bu  Persepol  shahridagi  shoh  qasri  edi. 
Eramizdan oldingi 520 - 460-yillarda qurilgan bu qasr tog‘ yon bag‘rida joylashgan bo‘lib, 
450x300 metr hududni egallagan. Qasrning asosiy qismi ko‘p ustunli zal - «apadana»dan 
iborat. 
Balandligi 20 metrli ustunlar marmar toshlardan o‘yib tayyorlangan. Ustunlar baza va 
kapitelga  ega  bo‘lib,  kapitellar  yarim  ochilgan  gullar  shaklida  bo‘lgan  va  yuqori  qismi 
volyuta  shaklida  ishlangan.  Apadana  zalini  bezatishda  turli  rangli  koshinlardan 
foydalanilgan. 
Qadimgi Eron arxitekturasining yana bir rivojlanishi sosoniylar davriga to‘g‘ri keladi. 
Eramizning 223-yili Firuzobod shahrida qurilgan qasr bunga misol bo‘la oladi. Qasrning 
o‘lchamlari 55,5 xl03,5 
m 
bo‘lib, ichki hovli atrofida qurilgan shohning taxti o‘rnatilgan 
zal va shoh yashaydigan ichki xonalardan tashkil topgan. 
Ktesifon  shahrida  qurilgan  qasr  o‘zining  gumbaz  va  ravoqlari  bilan  ajralib  turadi. 
Eramizning V asrida qurilgan qasr ayvonlari balandligi 37 metr kengligi esa 25,63 metrni 
tashkil  qilgan.  Eron  arxitekturasida  ravoqli  va  gumbazli  konstruksiyalar  ishlatilishi  misli 
ko‘rinmagan darajada rivojlandi. Kvadrat asosli xonalarni gumbaz yordamida yopish juda 
keng  tarqaladi  va  keyinchalik  bunday  usul  Kavkazorti  va  ayniqsa,  O‘rta  Osiyo 
arxitekturasida ham qo‘llana boshlaydi. 
 

---

 
17