O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

Arxeografiya to’g’risidagi 

tushuncha 

Arxeografik to’plam 

mavzusini tanlash 

Муаммоли савол: Археографик тўплам мавзусини 

танлашда нималар эътиборга олинади? 

---

 

74 

mustamlakachilik  davri,  tarixi,  milliy  ozodlik,  jadidchilik  harakatlari,  sovet  davri 

hamda  Turkiston,  Xorazm,  Buxoro  va  O’zbekiston  Respublikasi  tarixi  bilan 

bog’lik  mavzular,  istiqlolchilik  harakati,  kollektivlashtirish  muammolari  shunday 

mavzular  sirasiga  kiradi.  Hujjatlar  to’plami  uchun  mavzu  tanlanayotganligini 

nazarda  tutib,  shu  mavzu  bo’yicha  kulyozma  hujjatlar  arxivlarda  qay  darajada 

saqlanayotganligini, ya’ni bor yoki yo’qligini, ko’p yoki ozligini ham hisobga olish 

lozim.  Tanlangan  mavzu  bo’yicha  manbalar  yetarli  bo’lsagina  bu  mavzu  davlat 

arxivi tomonidan tasdiqlanadi va ish boshlanadi. 

Mavzu  yangiligi,  shu  mavzuga  oid  ilmiy  adabiyotlarda  u  qanday  ishlab 

chiqilganligi  ishning  ahamiyatini  belgilashda  muhim  o’rin  tutadi.  Tanlangan 

mavzu  yangi  va  fanda  hali  kam  tadqiq  qilingan  bo’lishi  zarur.  Tarixiy 

adabiyotlarda  yetarlicha  to’la  yoritib  berilgan  mavzuni  qayta  ishlashning  foydasi 

yo’q. Shuning uchun hali o’rganilishi ahamiyatli bo’lgan, yangilik elementlari bor 

mavzularni tanlashga harakat qilish kerak. Buning uchun mavzuga oid adabiyotlar 

bilan tanishib chiqish talab etiladi. 

Mavzuni  tanlashda  yana  shu  narsa  muhimki,  tadqiqotchi,  tarixchi-arxivchi 

O’zbekiston  tarixi  bilan  shug’ullanadigan  ilmiy-tadqiqot  institutlarining  bu 

sohadagi istiqbolli rejalarini hisobga olgan holda ish boshlasa, maqsadga muvofiq 

bo’ladi.  Shunday  qilib,  ilmiy  ishning  mavzui  tarix  fanining  vazifalaridan  kelib 

chikkan xolda tanlanishi zarur. 

Mavzuni  aniq,  ifodalash  juda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  U  aniq 

ifodalangan  bo’lishi  lozim.  Shundagina  olib  borilgan  tadqiqot  muvaffaqqiyatli 

chiqishi mumkin. 

Mavzu  nomida  masala,  muammodan  tashqari  hududiy  va  xronologik 

doiralar  ham  ko’rsatilishi  zarur.  Agar  hududiy  doiralar  tor  bo’lsa,  u  holda 

xronologik  doiralarni  kengaytirish,  va  aksincha,  agar  xronologik  doiralar  tor 

bo’lsa, hududiy doiralarni kengaytirish kerak. Tadqiq qilinishi ko’zda tutilayottan 

mavzuning  rejasi  ham  chuqur  o’ylanib  tuzilishi  lozim,  toki  boblar  va  paragraflar 

mavzu mazmunini to’la ochib bersin. 

 

 

Ish  rejasini  tuzishdan  avval 

adabiyotlar 

va 

manbalar 

bibliografiyasini tuzib olish hamda adabiyotlarni sinchiklab o’rganib chiqish zarur. 

Adabiyotlarni o’rganish jarayonida mavzuga doir asosiy masalalar doirasi aniqlab 

olinadi  va  shu  asosda  ish  rejasi  tuzib  chiqiladi.  Reja  tadqiqotchining  ilmiy  ishni 

tayyorlash  borasida  qilinadigan  ishlarida  ma’lum  bir  qo’llanma  bo’lib  xizmat 

qiladi.  Ishda  qanday  masalalar  yoritilishi  zarurligini  aniq  belgilab  olish  va  uni 

chuqur  tasavvur  etish  materiallar,  hujjatlarni  to’g’ri  topish,  hamda  tanlash  uchun 

juda  muhim  davr  hisoblanadi.  Ilmiy  tadqiqot  rejasi  boshqa  har  qanday  ilmiy  ish 

rejasi  singari  to’plam  tuzuvchilar  tomonidan  to’plamning  mas’ul  muharriri 

rahbarligida tuziladi. 

Dastlab  ilmiy  ish  rejasi  tuziladi.  Demak,  bu  rejada  hali  mukammal