O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

Muammoli savol: Sharhlar tuzishning asosiy qoidalari 

nimalardan iborat? 

 

Sharh  quyidagi  asosiy  tarh  (sxema)  lar  asosida  tuziladi:  tarkibiy,  tarqoq 

(funksional),  mavzuiy,  xronologik,  nominal.  Tarkibiy  va  nominal  tarhlar  fondlar 

sharhini tuzishda ham, mavzuiy sharhlar tuzishda ham qo’llanadi. 

Shaxsiy  fondlarga  sharh  yozishda  esa  mutlaqo  boshqa  yo’ldan  boriladi. 

Mazkur fondlarda shakl va mazmun jihatidan xilma-xil hujjatlar saqlanishi sababli 

ularni  sharhlashda  yagona  tarhni  qo’llashning  iloji  yo’q.  Bunday  sharhlarni 

tuzishda  odatda  shaxsiy  fondlar  hujjatlarini  bir  tizimga  solishning  namunaviy 

tarhidan  fodalaniladi  (biografik  ma’lumotlar,  xizmat  va  jamoat  faoliyati,  tasviriy 

materiallar, qarindoshlari haqidagi materiallar va hokazo.). 

Ayrim  arxivlarda  mavzuiy  sharhlar  tuzishda  fond  tarhi  (sxemasi) 

qo’llanilmoqda,  ya’ni  har  bir  fondning  ma’lum  bir  mavzuga  oid  materiallariga 

alohida  sharh  beriladi.  Ammo  bunday  tarhdan  foydalanish  maqsadga  muvofiq 

emas,  chunki  bu  xol  bir  xildagi  ma’lumotlarning  ko’p  marotaba  takrorlanishiga 

olib keladi. 

Sharhlarda  hujjatlarning  tahlili  chuqur  va  aniq  bo’lishi,  fond  yoki  mavzu 

bo’yicha  aniq,  ixcham  ma’lumotlar  berilishi  kerak.  Sharh  tuzish  chog’ida 

hujjatlarga  annotasiya  yozish  bilan  birga  ularning  manbashunoslik  tahlili  ham 

berilishi zarur.