O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

4.11. Misni elektrolitik tozalash usuli
Elektrolitik tozalashni asosiy maqsadi toza, yuqori sifatli mis va yarim 
mahsulot (shlam) olishdir. Shlamda oltin, kumush, selen va tellur to‘planadi Bu 
jarayonni amalga oshirish uchun anoddagi misni doimiy elektr toki yordamida 
eritiladi va shu davrda erkin misni katodga o‘tkaziladi. Erituvchi modda hisobida 
sulfat kislotasi qo‘llanadi. Asosiy dastgox hisobida elektrolitik vanna o‘zi bilan 
temir betondan yasalgan kesimi to‘g‘ri burchak dastgoxdir. Vanna elektrolit 

---

125 
quyadigan quvurli o’tkazgichlardan va elektr tokini ta’minlaydigan shinalar bilan 
jihozlangan. Vannaning ichki sirti viniplast yoki qo‘rg‘oshin bilan izolyasiya 
qilingan, chunki eritmada sulfat kislotasi bor. 
Elektroliz o‘tadigan muhit – elektrolit - tarkibga ega: 135-200/ H
2
SO
4
va 170-
200/ mis kuporosi – CuSO
4
* H
5
O (35-50/Cu
2+
ionlariga to‘g‘ri keladi). 
Ximiya moda hisobida viniplastni qo‘llash ancha afzalroqdir. Viniplast tok 
o‘tkazmaydi va tokning isrofgarchiligi kamayadi va foydalanish koeffitsienti 
oshadi. Viniplastni kamchiligi – u murt, sinuvchan va mexanik ta’sirida tezda 
ishdan chiqishi mumkin. Viniplastli futerovka, qo‘rg‘oshinga nisbatdan, kamroq 
ishlaydi. Lekin, qo‘rg‘oshinni qimmatligini hisobga olganda, viniplast keng 
qo‘llanadi. Xorijiy davlatlarda viniplastni rad etib, qo‘rg‘oshin ximiyatga 
o‘tilmoqda. Qo‘rg‘oshinni ishlash davrini oshirish uchun. Uni tarkibiga 3-6 % Sb 
va 0,0006 % Cu qo‘shilgan. Kanada zavodlarining birida, bunday kimyoviy 
material 28 yil uzluksiz ishlagan. 
Anod hisobida misdan tayyorlangan plastina qo‘llanadi. Anodni eni 35-40 
mm, og‘irligi 270-320 kg. 
Katod bo‘lib toza misdan yasalgan ensiz plastina qo‘llanadi. Katodni 
o‘lchamlari, anodnikiga nisbatdan, kattaroqdir. Buni elektr tokini katod sirtida bir 
tekis taqsimlanishi uchun qilinadi. Bu tadbir natijasida katodning chegara 
qismlarda har xil o‘sishi va dendirishlar paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Vannaga anod va katodlar navbat bilan osiladi. Anod va katodlar elektr 
zanjiriga parallel sxemada ulangan. 
Vannani kattaligi anod, katodlar soni va ularning masofasiga bog‘liqdir. 
Agarda vannada 34 anod va 35 katod bo‘lsa, vannani ishchi o‘lchamlari taxminan 
4000 x 1000 x 1200 mm tashkil qiladi. 
Vannaning kattaligini tanlash elektrodga masofani aniqlaydi. Amaliyotda 
oqilona deb topilgan, bir xil elektrod aro, masofa 100-110 mm. 
Agar masofa 100 mm bo‘lsa, anod va katodning orasi 28 mm ga teng bo‘ladi. 
Bu masofa elektrodlarni qisqa tutashuviga yo‘l qo‘ymaslik uchun eng minimal 
o‘lchamdir. 

---

126 
Elektroliz vannalari doimiy elektr toki bilan ta’minlanadi. Sanoat elektr tokini 
doimiy shaklga o‘tkazish uchun kremni dastgoxlari qo‘llanadi. Ularda tokdan 
foydalanish koeffitsienti 98-99 % tashkil qiladi. To‘g‘rilagichning ishchi 
kuchlanishi 250-300 v. 
Mis elektroliz sexida vannalar seriyalar – qatorlar shaklida o‘rnatiladi. Agarda 
1780 vanna bo‘lsa, 290 vannadan 6 qator yoki 220 vannadan terilgan 8 qator 
bo‘lishi mumkin. Seriyalar vannalarni tok bilan ta’minlash hisobida o‘rnatiladi. 
Talab qilingan tok kuchini ta’minlash maqsadida, vannalar qatori elektr 
zanjiriga birin-ketin bog‘lanadi. Bunday multipl deb ataladi. Agarda 
to‘g‘rilagichdan chiqayotgan tokni kuchlanishi 240 v bo‘lsa, vannadagi kuchlanish 
0,3 v teng bo‘ladi, bu holatda bitta to‘rilagichdan ta’minlanayotgan vannalarning 
soni bo‘ladi: 
240 : 0,30 = 800 vanna 
Jarayonning oqilona boshqarilishi vannadagi kuchlanishning pasayishiga 
imkon yaratadi. Bir xil zavodlarda vannadagi kuchlanish 0,2-0,025 v tashkil qiladi. 
Agarda vannadagi kuchlanish 0,25 v bo‘lsa, unda bitta seriyadagi vannalarning 
soni: 
250 : 0,25 = 960 vannani tashkil qiladi.