16-mavzu. Magnit maydonning tokka ta’siri
Amper qonuni. Amper qonuniga misollar. Magnit maydon kuchlarining ishi.
17-mavzu. Elektr va magnit maydonlardagi zaryadlangan
zarralarning harakati
Lorens kuchi. Zaryadlangan zarralarning elektr maydondagi harakati. Zaryadlangan
zarralarning magnit maydondagi harakati. Xoll effekti.
18-mavzu. Moddalarning klassifikatsiyasi va magnit xossalari.
Moddaning magnit xossalari
Magnetiklarning magnitlanganligi. Moddaning magnit maydoni uchun to„la tok
qonuni. Atom va molekulalarning magnit momentlari. Diamagnetizm. Paramagnetizm.
Ferromagnetizm.
19-mavzu. Elektromagnit induksiyaning tabiati
va asosiy qonuniyatlari
Elektromagnit induksiya hodisasi. Induksiya EYUK. Induksiya EYuK ni hisoblash.
O„zaroinduksiya. O„zinduksiya. Zanjirdagi tokning qaror topishi va yo„qolishi. Magnit
maydon energiyasi.
20-mavzu. Elektromagnit tebranishlar. Maksvell tenglamalari
10
Xususiy so„nmas elektromagnit tebranishlar . Xususiy so„nuvchi tebranishlar .
Majburiy tebranishlar. Maksvellning birinchi va ikkinchi tenglamalari. Elektromagnit
maydon. Maksvell tenglamalari sistemasi.
21-mavzu. Elektromagnit to‘lqinlar
Elektromagnit to„lqinlar. Elektromagnit to„lqinlarning xossalari.
22-mavzu. O‘zgaruvchan tok qonunlari
O„zgaruvchan tok zanjiridagi quvvat. O„zgaruvchan tokning amplitudasi va
effektiv qiymati. O„zgaruvchan tok zanjirida aktiv, induktiv va sig„im qarshiliklar.
O„zgaruvchan tok uchun to„liq qarshilik. Vektor diagrammalar
.
23-mavzu. O‘zgaruvchan tok qonunlari
Rezonansning ikki turi. O„zgaruvchan tokning parallel zanjirdan o„tishi.
Transformatorlar. Uch fazali tok.
4-modul. Optika
4A-modul. Chiziqli optika
1-mavzu. Optika fanining rivojlanish tarixi
Optika fanining rivojlanish tarixi. Yorug„lik to„lqinlarini qayd qiluvchi
asboblar. Chiziqli va nochiziqli optika. Yorug„likning tabiati.Yorug„lik tezligini o„lchash
usullari. Maykelson tajribasi
2- mavzu. Yorug`likning qaytish qonuni
Yorug`likning qaytish qonuni.Turli sirtlarda yorug`likning qayrishi. To„la ichki
qaytish. Tolali optika. Tolali optikaning amaliy ahamiyati. Refraktometr
3-mavzu. To‘lqin optikasidan geometrik optikaga o‘tish
To„lqin optikasidan geometrik optikaga o„tishning chegaraviy shartlari. Yorug„lik
energiyasining to„g„ri chizig„ bo„ylab tarqalishi. Ko„zgularning turlari va ular yordamida
buyum tasvirini hosil qilish.Kozgularni ishlab chiqarish usullari va qo`llanilish.
4-mavzu Yorug`likning sinish qonuni
Yorug„likning sinishi. Yassi parallel plastinka, prizmalarda yorug„likning sinib o„tishi.
Ferma, Frenel va gyugens tamoyillari.
5-mavzu. Linzalar va ularning qo`llanilishi
Linzaning turlari. Linzaning parametrlari. Linza yordamida buyum tasvirini hosil qilish.
Linzaning kamchiliklari. Yupqa linza formulasi. Linzalarning amaliy axamiyati.
6- mavzu. Optik sistemalar aberrasiyasi
Optik sistemalar aberrasiyasi. Bosh optik o`qda va undan tashqarida kuzatiladigan
aberrasiyalar. Sferik, xromatik aberrasiyalar.Koma, distorsiya va astigmatizm.Aplanat va
anastigmatik sistemalar.
11
7-mavzu. Optik asboblar
Optik asboblar.Optik asboblar sinfi. Proeksion apparat. Fotoapparat. Ko„z. Ko` optic
asbob sifatida. Ko„rish burchagi. Lupa. Mikroskop. Teleskop. Durbin. Zamonaviy optic
asboblar kvalifikkatsiyasi.
4B-modul. To`lqin optikasi
8-mavzu. Maksvell tenglamalari
Muhitda
elektromagnit
to„lqinlarning
tezligi.
Elektromagnit
to„lqinlarning
ko„ndalangligi.
Е
va
Н
vectorlarning bir-biriga tikligi.
Е
va
Н
vektorlarning bir xil
fazada o„zgarishi.
9-mavzu. Kogerent to‘lqinlar
Chiziqli optikada superpozitsiya prinsipi. Bir xil yo„nalishdagi yorug`lik to„lqinlarni
qo„shish. Natijaviy to„lqin intensivligi. Kogerent va nokogerent to„lqinlarni hosil qilish
usullari. Kogerent va nokogerent to„lqinlarni intensivligi va amplitudalarining farqi.
10-mavzu. Yorug`lik interferensiyasi
Fazalar farqini yo„llar farqi yordamida topish. Interferension polosalarning kengligi.
Vaqtiy kogerentlik, ko„rinish funksyasi. Fazaviy kogerentlik.
11-mavzu. Interferensiyani kuzatish usullari
Yassi parallel plastinka yordamida interferinsion manzara hosil qilish. O„zgaruvchan
qalinlik, ponadagi interferension manzara hosil qilish usullari.
12-mavzu. O`tgan va qaytgan to`lqinlarda Nyuton halqasini kuzatish
Nyuton halqasi. (O`tgan va qaytgan to`lqinlarda) Intеrfеrеntsion manzara.
Interferometrlarning turi va tuzilishlari. Yorug`lik intеrfеrеntsiyasi xodisasida
foydalanish.
13-mavzu. Difraksion masala.
Difraksiya hodisasi. Gyugens-Frenel tamoyili Difraksion massala. Frenel zonalar usuli.
Frenel zonalari soning tirqish radiusi, manba va kuzatish nuqtalari orasidagi masofaga
bog„liqligi. Zonaviy plastinka.
14-mavzu. Difraksiya turlari
Doiraviy tirqish va to„siqdan o„tuvchi to„lqin difraksiyasi. Fraungofer difraksiyasi.
Bitta tirqishdan o„tuvchi to„lqin difraksiyasi.
15-mavzu. Ikki tirqishdan o‘tuvchi to‘lqinlar difraksiyasi
Minimum va maksimum shartlari. Tirqish kengligi va manba o„lchamining
difraksion manzaraga ta`siri. Ikki tirqishdan o„tuvchi to„lqinlar difraksiyasi.
16-mavzu. Fraungofеr difraksiyasi.Difraksion panjara
Fraungofеr difraksiyasi. Difraksion manzaraning minimum va maksimum
shartlari.Tirqish kеngligi va manba o`lchamining difraktsion manzaraga tasiri.
Difraktsion panjara.Panjara turlari va ajrata olish qobiliyati.
12
17-mavzu. Yorug‘likning qutblanishi
Malyus qonuni. Bryuster qonuni. Yorug„likning ikkilanib sinishidagi qutblanishi. Bir va
ikki o„qli kristallar. Oddiy va oddiy bo„lmagan to„lqinlar. Qutblanish darajasi. Malyus va
Bryuster qjnunlari
18- mavzu. Elliptik qutblanish
Elliptik qutblangan to`lqin hosil qilish va uning tahlili. Qutblantirgichlar. Nikol
prizmasi. Polyaroidlar. Kompеnsatorlar
19-mavzu. Yorug‘lik dispersiyasi
Yorug„lik dispersiyasini kuzatish usullari. Normal dispersiya. Anomal dispersiya.
Dispersiya tenglamasi. Yutilish sohadan uzoqdagi dispersiya.
20-mavzu. Yorug‘likning sochilishi va yutilishi
Yorug„likning sochilishi va yutilishi. To„lqin optikasi bilan kvant optikasi orasidagi
o„zaro bog„lanish.
5-modul: Atom fizikasi
1-mavzu: Atom fizikasiga kirish
O„lchamlar va tezliklar. Atomning Tomson modeli.
2-mavzu: Rezerford tajribasi
Rezerford tajribasi va atomning yadro modeli. Effektiv kesim tushunchasi.
3-mavzu: Rentgen nurlanishi
Rentgen spektrlari. Rentgen nurlanishi. Mozeli qonuni.
4-mavzu: Bor postulatlari
Bor postulatlari. Frank va Gerts tajribalari. Vodorod atomining spektral seriyalari. Balmer
formulasi. Kombinatsion prinsip.
5-mavzu: Lazerlar
Lazerlar. Spontan va majburiy nurlanishlar.Kvant generatorlar. Lazerlar va ularning
turlari. Lazerlarni amaliyotda qo‟llanilishi.
6-mavzu:Vodorod atomi
Doiraviy orbitalarni kvantlash. Vodorod atomining Bor nazriyasi.
7-mavzu: Spekterial seriyalar va energetic sathlar
Pikering seriyasi. Energiya sathlari diagrammalari. Chegaraviy tutash spektr.
Vodorodsimon atomlar. Bor nazariyasi krizisi.
8-mavzu: Mikrozarralarning to‘lqin xossalari
Mikrozarralarning to„lqin xossalari. de-Broyl gipotezasi. De-Broyl to„lqinining xossalari
va statistik talqini.
9-mavzu: Mikrozarralarning to‘lqin xossalari
Devisson va Jermer tajribasi. Tomson va Tartakovskiy tajribasi. Geyzenbergning
noaniqliklar munosabati.
10-mavzu: Zarralarning korpuskulyar xossalari
Zarralarning korpuskulyar xossalari. Fotoeffekt. Kompton effekt.
11-mavzu: Shredinger tenglamasi
Shredinger tenglamasi. Psi-funksiyaning fizik ma‟nosi va xossalari. Zarraning potentsial
bar‟er orqali harakati. Tunnel effekti. Garmonik ossillyator.
12-mavzu: Ishqoriy metallar
13
Ishqoriy metallar energiyasi va spektri. Elektronning orbital magnit momenti. Larmor
teoremasi. Zeyeman effekti.
13-mavzu: Elektron spini
Elektron spini tushunchasi. Shtern-Gerlax tajribasi.
14-mavzu: Vodorodsimon atomlar
Vodorod va vodorodsimon atomlarning nozik strukturasi. Ishqoriy metallar nozik
strukturasi.
15-mavzu: Zeyeman effekti
Anomal Zeyeman effekti. Pashen-Bak effekti.
Spin bilan bog‟liq xususiyatlar. Geliy atomi. Pauli prinsipi. Mendeleyev davriy sistemasi
nazariyasi.
6-modul: Yadro fizikasi
1-mavzu: Atom yadrosining tuzilishi
Atom yadrosining tuzilishi. Atom yadrosining tarkibi. Yadro zaryadi, massasi, radiusi.
Ularni aniqlash usullari.
2-mavzu: Yadroning bog‘lanish energiyasi.
Yadroning bog„lanish energiyasi. Solishtirma bog„lanish energiyasi Bog„lanish energiyasi
uchun Veyszekkerning yarim empirik formulasi
3-mavzu: Yadro kuchlari. Yadro modellari
Yadro kuchlari. Yadro kuchlarining xususiyatlari, nukonlarning tuzilishi. Yadroing spini
va orbital magnit momenti. Uni aniqash usullari. Juftlik. Uning saqlanish qonuni. Izotopik
spin.
4-mavzu: Atom yadrosining tuzilishi
Yadro modellari. Yadroning suyuqlik–tomchi modeli. Fermi gaz modeli. Qobiqli
model. Umumlashgan model.
5-mavzu: Radioaktivlik
Radioaktivlik. Radioaktivlikning kashf etilishi. Radioaktiv yemirilish qonuni. Aktivlik
tushunchasi va birliklari. Yemirilish turlari
6-mavzu: Alfa– va Beta–yemirilishlar.
Alfa– va Beta–yemirilishlar. Alfa– yemirilish va Beta–yemirilish. Beta–yemirilishda
energetik munosabatlar.
7-mavzu: Gamma nurlanish
Beta–yemirilishlarning spektri va neytrino.
Gamma nurlanish. Gamma nurlanish, ichki konveksiya hodisasi. Myossbauer effekti.
8-mavzu: Yadro reaksiyalari
Yadro reaksiyalari. Yadro reaksiyalarida saqlanish qonuni. Yadro reaksiyalarining kesimi.
Yadro reaksiyalarining chiqishi, tezlatgichlar.
9-mavzu: Termoyadro reaksiyasi.
Termoyadro reaksiyasi. Termoyadro reaksiyalari hosil bo„lish shartlari. Quyosh va
yulduzlarda termoyadro reaksyalari. Termoyadro reaksiyalarining istiqbollari.
10-mavzu: Yadro energetikasi.
Yadro energetikasi. Yadrolar bo„linishining asosiy xususiyatlari. Bo„linish mahsulotlari,
ularning energiya va massa bo„yicha taqsimoti, zanjir reaksiyasi.
11-mavzu: Yadro nurlanishlarining moddalar bilan ta’siri.
Yadro nurlanishlarining moddalar bilan ta‟siri. Yadro nurlanishlarining moddalar bilan
ta‟sir turlari. Ionizatsiya energiya yo„qotishi.
12-mavzu: Vavilov Cherenkov effekti.
14
Og„ir yadrolarning muhit bilan ta‟sirlashuvi. Vavilov Cherenkov effekti.
13-mavzu: Yadro nurlanishlarini qayd qilish usullari.
Gamma kvantlarning moddalar bilan ta‟siri. Yadro nurlanishlarini qayd qilish
usullari. Dozimetriya. Hisoblagichli detektorlar.
14-mavzu: Yadro nurlanishlarining biologik ta’siri.
Mass analizatorlar.Yadro nurlanishlarining biologik ta‟siri. Nurlanish dozasi.
Yadro nurlanishlardan himoyalanish yo„llari.
7-modul: Zarralar fizikasi
1-mavzu: Elementar zarralar fizikasi tarixi va tushunchalari.
Elementar zarralar fizikasi tarixi. Elementar zarralar tushunchalari.
2-mavzu: O‘zaro ta’sir turlari, ularning xarakteristikalari. Zarralar klassifikatsiyasi
Аdronlar, leptonlar, ta‟sir tashuvchilar.
3-mavzu: Elementar zarralar xarakteristikalari.
Маssa, spin, elektr zaryadi, ...
4-mavzu: Simmetriyalar va saqlanish qonunlari.
Geometrik va ichki (yashirin) fazolar va simmetriyalar
5-mavzu: G’alati zarralar sinfi, xususiyatlari.
G‟alati zarralar. G‟alatilik kvant soni
6-mavzu: Maftunkor zarralar sinfi, xususiyatlari.
Maftunkor zarralar. Maftunkorlik kvant soni
7-mavzu: Аdronlarning kvark strukturasi.
Adronlar va mezonlarning kvark strukturasi
IV.
Amaliy mashg‘ulotlar bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar
Amaliy mashg„ulotlarning taxminiy tavsiya etiladigan mavzulari:
Mexanika
To„g„ri chiziqli tekis harakat. Tezlik. Jismlarning erkin tushishi. Yo„qoriga tik
otilgan jismning harakati. To„g„ri chiziqli notekis harakat. Harakatning, tazlikning va
tazla-nishlarning grafiklari.
Gorizontal otilgan jismlarning harakati. Gorizontga nisbatan burchak ostida otilgan
jismlarning harakati. Egri chiziqli harakat. Normal va tangensial tezlanishlar. Aylana
bo„ylab harakat.
Kuch. Nyuton qonunlari. Ishqalanish kuchlari. Jismlarning qiya tekislikdagi
harakati. Bloklar. Mexanik ish va quvvat. Mexanik energiya. Kinetik va potensial
energiya.
Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni. Jism impulsi va uning saqlanish
qonuni. Elastiklik kuchlari. Og„irlik kuchi. Arximed kuchi. Butun olam tortishish qonuni.
Kepler qonunlari. Kosmik tezliklar.
Relyativistik mexanikada massa, tezlik va uzunlik. Inersiya momenti. Aylanma
harakat qila-yotgan jismning tezligi va kinetik energiyasi. Aylanma harakat
dinamikasining asosiy tenglamasi.
Impuls momenti va uning saqlanish qonuni. Suyuqlik va gazlar mexanikasi.
Bernulli teglamasi. Jismlarning qovushqoq muhitdagi harakati. Mexanik tebranishlar.
Tebranishlarni qo„shish. Mexanik to„lqinlar. Akustika.
15
Molekulyar fizika
Molekulyar kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi. Molekulalarning tezliklari.
Ichki energiya. Gazlarning issiqlik sig„imi. Maksvell taqsimoti. Gaz molekulalarining
erkin yugirish yo„li.
Gaz molekulalarining o„rtacha to„qnashishlar soni. Gazlarda diffuziya. Gazlarda
ko„chish hodisalari. Issiqlik o„tkazuvchanlik. Termodinamikaning
I-qonuni.
Gazning bajargan ishi. Izotermik jarayonda bajarilgan ish. Adiabatik jarayonda
bajarilgan ish. Politropik prosesslar. Issiqlik mashinasi.
Entropiya. Van-der-Vaals tenglamasi. Kritik holat. Van-der-Vaalsning keltirilgan
tenglamasi. To„yingan bug„.
Sirt taranglik kuchi. Erish va qotish Osmotik bosim. Qattiq jismlarning issiqlik
o„tkazuvchanligi. Issiqlikdan kengayish.
Elektromagnitizm
Elektr
zaryadlari.
Kulon
qonuni.
Elektrostatikada
birliklar
sistemasi.
Ratsionalizatsiyalashgan
formula.
Elektr
maydon
kuchlanganligi.
Maydonlar
superpozitsiya prinsipi. Superpozitsiya prinsipi asosida elektr maydonlarni hisoblash.
Kuchlanganlik va induksiya vektorlari chiziqlari. Induksiya vektori oqimi. Gauss
teoremasi. Gauss teoremasining turli elektrostatik maydonlarni hisoblashga tatbiqi.
Elektrostatik kuchlarning ishi. Elektrostatik kuchlarning ishi bilan zaryad potensial
energiyasi orasidagi bog„lanish. Elektrostatik maydon potensiali. Elektrostatik maydon
kuchlanganligi va potensiallar ayirmasi orasidagi bog„lanish. Elektrostatik maydonda
potensial va potensiallar farqini hisoblash.
YAkkalangan o„tkazgich zaryadi va potensiali orasidagi bog„lanish. Elektr sig„imi.
Kondensatorlar. Sodda kondensatorlar sig„imlarini hisoblash. Kondensatorlarni ketma-
ket va parallel ulash.
Zaryadlangan o„tkazgich va kondensatorning xususiy energiyasi. Qo„zg„almas
nuqtaviy zaryadlar sistemasi energiyasi. Elektr maydon energiyasi.
Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni. Joul – Lens qonuni. Tok manbaining EYuK
va bir jinsli bo„lmagan zanjir qismi uchun Om qonuni. Tarmoqlangan zanjirlar. Kirxgoff
qoidalari. Misollar.
Metallarda tok tashuvchilarning tabiati. Metallar elektr o„tkazuvchanligining Drude
– Lorens klassik nazariyasi.
Tokning magnit maydoni. Harakatdagi zaryadlar va elementar toklarning
elektromagnit o„zaro ta‟siri. Magnit maydon induksiyasi. Bio–Savar–Laplas qonuni. Bio–
Savar–Laplas qonunining turli magnit maydonlarni hisoblashga tatbiqi.
Amper qonuni. Amper qonuniga misollar. Magnit maydon kuchlarining ishi. Lorens
kuchi. Zaryadlangan zarralarning elektr maydondagi harakati. Zaryadlangan zarralarning
magnit maydondagi harakati. Xoll effekti.
Moddaning magnit maydoni uchun to„la tok qonuni. Atom va molekulalarning
magnit momentlari.
Elektromagnit induksiya hodisasi. Induksiya EYUK. Induksiya EYuK hisoblash.
O„zaroinduksiya. O„zinduksiya. Zanjirdagi tokning qaror topishi va yo„qolishi. Magnit
maydon energiyasi.
Xususiy so„nmas elektromagnit tebranishlar. Xususiy so„nuvchi tebranishlar.
Majburiy tebranishlar. Maksvellning birinchi va ikkinchi tenglamalari. Elektromagnit
maydon. Maksvell tenglamalari sistemasi.
16
O„zgaruvchan tok zanjiridagi quvvat. O„zgaruvchan tokning amplitudasi va
effektiv qiymati. O„zgaruvchan tok zanjirida aktiv, induktiv va sig‟im qarshiliklar.
O„zgaruvchan tok uchun to„liq qarshilik. Vektor diagrammalar. Rezonansning ikki turi.
O„zgaruvchan tokning parallel zanjirdan o„tishi. Transformatorlar.
Optika
1.Yorug‟lik tezligi
2.Fotometriya asoslari
3.Yorug‟likning qaytish qonuni. To‟la ichki qaytish qonuni
4.Botiq va qavariq ko‟zgular
5.Yassi parallel shisha plastinkada yorug‟likning sinish qonuni.
6. Prizmada yorug‟likning sin ishi.
7. Linzalar va linzalarda tasvir yasash usullari.
8. Yupqa linza formulasi
9. Optik asboblar. Praeksion apparat. Fotoapparat. Lupa. Ko‟rish burchagi. Mikroskop.
Teleskop.
10. Maksvell tenglamalari. Muhitda elеktromagnit to`lqinlarning tеzligi.
11. Yung tajribasiga doir masalalar
12. Yupqa qatlamdagi interfrensiya
13. Ponada interfrensiya
14. Nyuton halqalari
15. Parallel to‟lqinlar difraksiyasi
16. Dumaloq tirqish va to‟siqlardagi difraksiya
17. Yorug‟likning qutblani shi.Malyus qonuni
18. Bryuster burchagi. Yorug‟lik ning qutblanish darajasi
19. Yorug‟likning yutilishi .
20. Kvant optikasi. Fotoeffekt hodisasi
Atom, yadro va elementar zarralar fizikasi
1. Vodorod atomining spektral seriyalari
2. Foton energiyasi, impulsi va massasi
3. Mozеli qonuni
4. Tormozlanish rentgen nurlanishi
5. De-Broyl to„lqinlari
6. Fotoeffekt
7. Kompton effekti
8. Geyzenberg noaniqlik prinsipi
9. Yadro tuzilishi
10. Radioaktiv parchalanish qonuni
11. Yadro reaksiyalari
12. Termoyadro reaksiyalari
13. Elementar zarralar
14. Zarralar jarayonida energiya saqlanishi
15. Barion zaryadi saqlanish qonuni
16. Lepton zaryadi saqlanish qonuni
17
Laboratoriya ishlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatmalar
Laboratoriya ishlariga tavsiya etiladigan mavzular:
Mexanika
1. Jismlarning chiziqli o„lchamlarini shtangensirkul Yordamida aniqlash.
2. Jismlarning chiziqli o„lchamlarini mikrometr Yordamida aniqlash.
3. Jismlarning ilgarilanma harakat qonunlarini Atvud mashinasida o„rganish.
4. To„g„ri geometrik shakldagi jismlarning zichligini aniqlash.
5. Suyuqlikda suzuvchi va cho„kuvchi jismlarning zichligini gidrostatik tortish usuli
bilan aniqlash.
6. Suyuqlikning zichligini piknometr Yordamida aniqlash.
7. Qattiq jismlarning zichligini piknometr Yordamida aniqlash.
8. Qattiq jismlarning elastiklik modulini egilishdan aniqlash.
9. Qattiq jismlarning sirpanish ishqalanish koeffisiyentini aniqlash.
10. TM-21A qurilma Yordamida ishqalanish koeffisiyentini aniqlash.
11. Oddiy mashinalarning foydali ish koeffisiyentini aniqlash. Maxovikning inertsiya
momentini dinamik metod bilan aniqlash.
12. Inertsiya momentini buralma tebranish metodi bilan aniqlash.
13. G„ildirakning inertsiya momentini tebranishlar usuli bilan aniqlash.
14. Suyuqlikning o„zgaruvchan kesimli nay orqali statsionar oqimini o„rganish.
15. Erkin tushish tezlanishini matematik mayatnik Yordamida aniqlash.
16. Erkin tushish tezlanishini fizik mayatnik Yordamida aniqlash. Erkin tushish
tezlanishini ag„darma mayatnik Yordamida aniqlash.
Do'stlaringiz bilan baham: |