O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. Sh. Turdibekova O‘zbek tilining sohada qo’llanilishi

6-mavzu. Matn va uning turlari. Mikro matn va Makro matn.
Reja:

1. 
   Ilmiy va ilmiy-ommabop matnlar.
   
2. 
   Ixtisoslikka oid ilmiy matnlarda sohaviy terminlar.
   

Matn – nutq ko`rinishi bo`lib, vazifasi jihatidan tugal nutqiy butunlikdir. Har bi rmatn murakkab tuzilish va mazmunmun darijasiga ega bo`lib, u og`zaki hamda yozma ijod namunasi hisoblanadi. Tilshunoslikda matn tilning alohida birligi (supersintaktik butunlik) va matn tilshunosligi deb atalayotgan sohaning asosiy ob'ekti sifatida talqin qilinadi.
Matn so`z birikmasi va gapdan farqlanadi, chunki matnning ham o`z kategoriyasi va qonuniyatlari mavjud. Matn so`zining lug`aviy ma'nosida birikish, bog`lanish tushunchalarining borligi, shuning uchun matn tarkibi o`zaro qaysi dir bog`lovchilar yordamida birikishni o`rganish “Matn tilshunosligi” sohasining asosiy muammolaridan biridir.
Matn hajm va mazmu nbelgisiga ko`ra ikkiga bo`linadi: 1. Hajm belgisiga ko`ra matn turlari. 2. Ifoda maqsadi va mazmun belgisiga ko’ra matn turlari.
1. Hajm belgisiga ko`ra matnt urlari. Matn gapdan ko`r ayirik hajmli aloqa vositasi, nutqiy faoliyat mahsuli, muayyan qonuniyatlar asosida shakllangan yozma nutq ko`rinishidir. Matn hajm belgisiga ko`ra ikkiga ajratiladi. Minimal matn (mikromatn) va maksimal matn ( makromatn).
Har qanday matnni unda ifodalangan axborotning hajm belgisiga ko’ra minimal matn va maksimal matn tiplariga ajratish mumkin. Badiiy uslubda yozilgan matnda minimal matn deb biror mavzuni yoritishga bag’ishlangan qatralar, xalq donishmandliginiifodalaydiganmaqol, metal vaaforizmlar, mimiatyuralar,hajviyasarlar, nomalar, she’rvashe’riy parchalar, umuman kichik mavzuni qamrab oluvchi bir necha gaplardan iborat butunlik tushuniladi. Matnningichkitomoninimazmunyaxlitligi, tashqitomoniniesaturli shakldagi bog’lamalar, sintaktik vositalar birlashtirib turadi. Fors tili maqol va matallarga boy til hisoblanadi. Quyidagi jadvalda forscha maqolning so’zma-so’z tarjimasi va uning o’zbekcha ekvivalentini ko’rishingiz mumkin.