O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Qoraqalpoq davlat universiteti Iqisodiyot fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi Iqtisodiyot yo’nalishi 2- bosqich talabasi Kuchkarov Dilshodbekni Iqtisodiyot nazariyasi fanidan Kurs ishi

jadval

Ishlab chiqarishning tashkiliy ierarxiyasi har xil bo'g'inlari va turlari uchun boshqaruvchanlik ko'lami

Ishlab chikarishning darajasi	Donali ishlab chikarish	Ommaviy ishlab chikarish	Sinov tarzida ishlab chikarish
Yuqori bo'g'in Quyi bo'g'in	4 23	7 48	10 15

Direktor darajasi (yuqori daraja) va brigadir darajasi (quyi daraja uchun boshqaruvchanlik darajasidagi katta farq (uch martadan to o'n besh martagacha) shu bilan izohlanadiki, direktor va uning qo'li ostidagilar (odatda bular uning o'rinbosari va unga to'g'ridan to'g'ri chiquvchi sexlar va bo'linmalar boshliqlari) darajasidagi muvofiqlashtirish nisbati brigadir va ishchilar darajasidagi muvofiqlashtirish nisbatidan ham amalga oshiriladigan huquqlarning mazmuni bo'yicha va ham axborotli almashuvning xarakteri bo'yicha juda kuchli farq qiladi. Agar brigadirga ishchini yuzini, nomini bilish zarur bo'lsa va u buni qiladi, direktor uchun o'zining o'rinbosari haqidagi bunday ma'lumotlar u bilan samarali o'zaro hamkorlik o'rnatish uchun yetarli bo'lmaydi. Shuning uchun tashkiliy ierarxiyaning pastki qavatlaridan boshqaruvchanlikning muvofiq ko'lami yoki me'yorining yuqorisi tomon harakatlanishi miqdori kamroq bo'ladi, chunki boshqaruv vazifalari murakkablashadi.

Boshqaruvchanlik me'yorlariga yana bir qator boshqa omillar ham ta'sir ko'rsatadilar. Hammadan avval bular ishni bajarish bilan bog'lik o miliar, ya'ni:

• 
  ishlarning o'xshashligi;
  

• 
  ishlarning xududiy uzoqlashganligi; ishlarning murakkabligi.
  

Omillarning yana biri kim rahbarlik qilishi va kimning ustidan rahbarlik qilishga bog'lik: menejer va uning qo'li ostidagilarning kasbiy darajasi va shaxsiy xususiyatlari.

Omillarning eng ko'p sonli guruhi boshqaruvni tashkil qilishga tegishlidir:

huquqlar va javobgarliklarni boshqalarga topshirishdagi aniqlik darajasi;

• 
  maqsadlarni qo'yilishidagi ravshanlik darajasi;
  
• 
  tashkilotdagi barqarorlik (o'zgarishlarning tezligi) darajasi;
  

• 
  ish natijalarini o'lchashdagi ob'yektivlik darajasi; kommunikatsiyalar texnikasi.
  

Tashkiliy tuzilmalarning asosiy parametrlarini ajratish mumkin, ya' ni:

• 
  boshqaruvning markazlashganlik (markazlashmaganlik) darajasi;
  
• 
  mehnatni taqsimlanganlik va ixtisoslashganligi darajasi;
  
• 
  deportamentlashtirish va kooperatsiyalash;
  
• 
  har bir darajadagi boshqaruvchanlik ko'lami;
  
• 
  boshqaruvning shakllantirilganlik darajasi;
  

- boshqaruv bosqichlarining soni;

- bo'g'inlilik, ya'ni gorizontal (bir darajada) joylashgan bo'linmalarning soni;

- tizimning murakkabligi darajasi.

Tashkiliy tuzilmalarning quyidagi turlari ajratiladi.

Tashkiliy tuzilmalarni qo'rish uchun tashkilotlarni boshqarish tizimidagi tizimchalar, idoralar va xodimlarning hukmronligi, bo'ysundirishning vertikal nisbatlarini aks ettiruvchi ierarxiyalik tamoyili muhim ahamiyatga ega.