O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Topshiriq
To’qayzorda o’zlashtirilgan va keyinchalik tashlab ketilgan yerga makkajo’xori
ekkan odamni ekin pishib yetilgan paytida nasha o’simligini yetishtirishda
ayblab javobgarlikka tortishdi. Ma’lum bo’lishicha, ekinlar orasidan nasha
o’simligi ham o’sib chiqqan ekan. Ekin ekkan odam o’zidan oldin hosil olgan
odamning ekkan nashasi urug’idan o’sib chiqqanligini, bunga o’zining aloqasi
yo’qligini aytdi.
- Uning javobgarlikka tortilishi to’g’rimi?

---

273 
Band solingan mulkni qonunga xilof ravishda tasarruf etish bo’yicha 
yetkazilgan zarar uch karra miqdorda qoplanadigan bo’lsa, ozodlikni cheklash 
hamda ozodlikdan mahrum qilish jazolari qo’llanilmaydi.
Sudgacha bo’lgan jarayonda shubha qilinayotgan shaxsni gumon qilinuvchi 
yoki ayblanuvchini sifatida jinoyat sodir etilishida ayblash uchun asoslar mavjud 
bo’lsa, qisqa muddatga ushlab turish, hibsga olish yoki hibsda saqlash jinoyat-
protsessual qonunchiligi bo’yicha ta’qiqlanmagan holat sanaladi. Huquq-tartibot 
organlari xodimlarining ushbu tartib-qoidalarga amal qilishlari talab etiladi. Har 
doim ham bunga erishishning imkoni bo’lmaydi. Ba’zan g’arazli va past 
niyatlarda, bila turib, g’ayriqonuniy asoslarda shaxsni qonunga xilof ravishda 
ushlab turish holatlari JKning 234-moddasida ko’zda tutilgan jinoyatning sodir 
etilishini keltirib chiqaradi. Buning sodir etuvchi sub’ektlar tergovga qadar 
tekshiruvni amalga oshiruvchi, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror bo’ladi.
Jinoyat protsessida qiynoqqa solish, boshqa shafqatsiz, g’ayriinsoniy yoki 
kamsituvchi muomala va jazo turlarini qo’llash, ko’pincha axborot olish, jinoyatga 
iqrorligini olishga erishish maqsadlarida qo’llanilish holatlari uchrab turadi. 
Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, guvoh, jabrlanuvchi va boshqa 
shaxslarga nisbatan do’pposlash, urish, qo’rqitish, qiynash shaklidagi g’ayriinsoniy 
muomala ularga ruhiy, jismoniy zarar yetkazadi. Jinoyat tergov harakatlarini olib 
borishga mas’ul bo’lgan mansabdor shaxs tomonidan qasddan amalga oshiriladi.
Tergov qilishga yoki sud ishlarini hal etishga aralashish (236-modda), 
yolg’on xabar berish (237-modda) va yolg’on guvohlik berish (238-modda), 
surishtiruv yoki dastlabki tergov ma’lumotlarini oshkor qilish (239-modda) 
jinoyatlari mansabdor bo’lmagan shaxslar tomonidan ham sodir etiladi.
Jinoyat protsessini yuritish qatnashchilarining o’z zimmasidagi vazifani 
bajarishdan bo’yin tovlashi amaliyotda uchrab turadigan hodisa bo’lib, JKning 
240-moddasi ushbu holat uchun javobgarlikni belgilab bergan. Moddaning 
dispozitsiyasiga ko’ra, tergovga qadar tekshiruv, surishtiruv, dastlabki tergov yoki 
sudda guvoh yoki jabrlanuvchining ko’rsatuv berishni yoxud ekspert tomonidan 
xulosa berishni rad etishi yoki bundan bo’yin tovlashi javobgarlikka sabab bo’ladi. 

---

274 
Moddaning ikkinchi qismida gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining 
yaqin qarindoshlarining ko’rsatuv bermaganligi yoki bundan bo’yin tovlashi, 
shuningdek guvoh o’ziga qarshi ko’rsatuv berishni rad etganda javobgarlikka 
tortilmasliklari belgilangan.
Odil sudlovga qarshi qaratilgan jinoyatlardan yana biri jinoyat haqida xabar 
bermaslik yoki uni yashirish qilmishi bo’lib, u tayyorgarlik ko’rilayotgan yoki 
sodir etilgan og’ir yoki o’ta og’ir jinoyatni aniq bilgan holda hokimiyat organlari 
yoxud huquq-tartibot organlariga xabar bermaslik bilan bog’liq bo’ladi. 
Moddaning dispozitsiyasidan anglashiladigan holat shuki, ijtimoiy xavfi katta 
bo’lmagan yoki uncha og’ir bo’lmagan jinoyatlar haqida xabardorlik holatida 
tegishli organga xabar bermaslik jinoiy harakat sifatida ko’zda tutilmagan. 
Binobarin, ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan yoki uncha og’ir bo’lmagan jinoyatlar 
haqida xabar berish fuqarolik burchi sanaladi.
Odil sudlovga qarshi qaratilgan jinoyatlar ichidagi so’nggisi jinoyatni 
hisobga olishdan qasddan yashirish (241
1
-modda) qilmishi bo’lib, mazkur jinoyat 
mansabdor shaxs tomonidan sodir etiladi. Jinoyatning ob’ektiv tomonini jinoyat 
haqidagi ariza, xabar va boshqa ma’lumotlarni qabul qilish, ro’yxatdan o’tkazish 
yoki ko’rib chiqishga mas’ul shaxs tomonidan jinoyatlarni hisobga olishdan 
qasddan yashirish tashkil etadi. Jinoyatning takroran yoki bir guruh shaxslar 
tomonidan sodir etilishi yoxud og’ir oqibatlarni keltirib chiqarishi jazoning 
og’irlashuviga sabab bo’ladi.