O’zbekiston Respublikasiga qarshi jinoyatlar
Davlatga xoinlik qilish, O’zbekiston Prezidentiga va konstitutsiyaviy
tuzumiga tajovuz qilish, josuslik, qo’poruvchilik, davlat sirini oshkor qilish, davlat
siri yoki harbiy sir hisoblangan hujjatlarni yo’qotish jinoyatlarining ob’ekti
O’zbekiston Respublikasining xavfsizligidir. Mazkur jinoyatlarning sub’ektini 16
yoshga to’lgan fuqarolar tashkil etadi.
Davlatga xoinlik qilish jinoyati qasddan sodir etiluvchi qilmish bo’lib,
mamlakat
fuqarosi
tomonidan
bajariladi.
Xoinlik
qilish
O’zbekiston
Respublikasining suvereniteti, hududiy daxlsizligi, xavfsizligi, mudofaa salohiyati
va iqtisodiyotiga zarar yetkazishga olib keladi. Mamlakat suvereniteti uning
mustaqilligini anglatadi. Mudofaa salohiyati harbiy tizim qudrati, kurolli kuchlar
tarkibi, harbiy texnika va uning ta’minoti kabi omillar bilan o’lchanadi. Sotqinlik
chet el davlati, tashkilotlari, razvedkachilariga davlat sirini yetkazish yoki
mamlakatimizga qarshi dushmanlik faoliyatiga yordam ko’rsatish yo’li bilan
amalga oshiriladi.
245
Davlatga xoinlik qilish josuslik jinoyatiga o’xshab ketadi. Ularning bir-
biridan farq qiladigan jihati sub’ekti ko’rinadi. Josuslik chet el fuqarosi tomonidan
amalga oshiriladi. Davlatga xoinlik qilish mamlakat fuqarosining ishidir. Boshqa
jinoyatlardagi kabi ushbu jinoyatlarda ham aybini bo’yniga olib arz qilish,
qilmishidan chin ko’ngildan pushaymon bo’lish, jinoyatning ochilishiga yordam
berish holatlari uchun javobgarlikdan va jazodan ozod qilish nazarda tutiladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining shaxsi daxlsiz hisoblanib, uning
hayoti, sog’lig’i, sha’ni qonunga muvofiq himoya qilinadi. Jinoyat kodeksining
158-moddasida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti hayotiga tajovuz qilish, uning
badaniga qasddan shikast yetkazish, omma oldida yoki ijtimoiy tarmoqlar hamda
matbuot orqali haqorat qilish, tuhmat qilish ta’qiqlanishi sanktsiyalangan. Agar
tajovuz qiluvchi Prezidentni hayotdan mahrum qilsa, jinoyat 97-modda bilan
kvalifikatsiyalanadi.
O’zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumiga tajovuz qilish
jinoyatining ob’ekti davlat suvereniteti, hududining bo’linmasligi hamda mamlakat
xavfsizligidir. Jinoyatning amalga oshirilishi quyidagi harakatlarni sodir etilishiga
bog’liq:
amaldagi davlat tuzumini Konstitutsiyaga xilof ravishda o’zgartirish;
hokimiyatni bosib olish;
qonuniy saylangan yoki tayinlangan vakillarni hokimiyatdan
chetlatish;
mamlakat hududiy yaxlitligini buzishga ochiqdan-ochiq da’vat qilish,
shuningdek bunday
mazmunli materiallarni tarqatish uchun
tayyorlash, saqlash va tarqatish.
Mamlakat konstitutsiyaviy tuzumiga tajovuz qilish jinoyatining ob’ektiv
tomoni ushbu holatlar bilan tugamaydi. Davlat hokimiyati organlarining qonuniy
faoliyatiga to’sqinlik qilish, ularga parallel hokimiyat tuzilmalarini yaratishga
urinish, bunday tuzilmalar yaratilgan holatlarda ularni tarqatib yuborish
to’g’risidagi qarorlarni belgilangan muddatlarda bajarmaganlik, shuningdek davlat
246
hokimiyatini bosib olish yoki konstitutsiyaviy tuzumni ag’darib tashlash uchun
fitna uyushtirish holatlari sodir etilganlik uchun ham 159-modda sanktsiyalarida
nazarda tutilgan jazolar qo’llaniladi.
Josuslik jinoyati O’zbekiston Respublikasi bo’lmagan shaxs tomonidan sodir
etiluvchi jinoyat hisoblanib, uning o’z xususiyatlari mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |