221
og’ir oqibatlarni keltirib chiqaradi. Og’irlashtiruvchi holatlarda odam o’ldirganlik
mahalla va keng jamoatchilik uchun qo’rquvni yuzaga keltirishi, o’zaro
ishonchsizlik va tahlikalarni paydo qilishi mumkin. Xususan, ikki yoki undan ortiq
shaxsni, homilador ayolni, ojiz qariya yoki nogironni o’ta shafqatsizlik bilan, bir
guruh shaxslar yoki o’ta xavfli retsidivist tomonidan o’ldirilishi kabi holatlar inson
ko’ngliga xavotirni solishi oddiy holdir.
Huquqshunoslar ona o’z chaqalog’ini qasddan o’ldirishi (99-modda)
bo’yicha jinoyatni kvalifikatsiya qilishganlarida inson hayoti masalasiga oydinlik
kiritishgan. Moddaga ko’ra, bola ona tanasidan ajralib
chiqayotganidan yoki
tug’ilgan zahoti bir yoki bir necha daqiqaga yetib borib yoki yetib bormay o’ldirish
qo’yishi ona o’z chaqalog’ini qasddan o’ldirishi jinoyati sifatida
kvalifikatsiyalanadi. Agar tug’ilgandan keyin ma’lum bir muddat o’tib, onadagi
ruhiy-jismoniy holat o’tib ketganidan keyin o’ldirsa, harakat qasddan odam
o’ldirish (97-modda) jinoyati bilan kvalifikatsiya qilinadi.
Odam o’ldirish jinoyati qasd yoki ehtiyotsizlik ko’rinishida
amalga
oshiriladi. 97-moddada belgilangan hodisalar bo’yicha jinoyatni yengillashtiruvchi
holatlar ko’zda tutilmaydi.
Qasddan odam o’ldirishning yengillashtiruvchi holatlari zaruriy mudofaa
chegarasidan chetga chiqib qasddan odam o’ldirish, kuchli ruhiy hayajonlanish
holatida qasddan odam o’ldirish, ona o’z chaqalog’ini qasddan o’ldirishi, ijtimoiy
xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlashning chegarasidan chetga chiqib qasddan
odam o’ldirish jinoyatlari uchun belgilanadi.
Hayotga qarshi jinoyatlarda inson hayotiga tajovuz qilish orqali ijtimoiy
xavfli oqibat – odam o’lishiga olib keluvchi harakat yoki harakatsizlik sodir etiladi.
Ehtiyotsizlikdan sodir etilgan jinoyatlar ham shunga o’xshash ko’rinishlarda
namoyon bo’ladi.
Hayotga qarshi qaratilgan jinoyatlarni kvalifikatsiya
qilishda tajovuz
qiluvchini odam o’ldirish maqsadi bor-yo’qligini aniqlash muhim ahamiyatga ega
bo’ladi. Bu jinoyatni qasd yoki ehtiyotsizlik holatida sodir etilganligi hamda
og’irlashtiruvchi va yengillashtiruvchi holatlariga ta’sir ko’rsatadi.
222
Ko’rilayotgan jinoyatlar uchun javobgarlik 13 yoshdan qasddan odam
o’ldirganlikning og’irlashtiruvchi holati (97-modda ikkinchi qismi) uchun
belgilanadi. 97-modda birinchi qismi va kuchli ruhiy
hayajonlanish holatida
qasddan odam o’ldirish jinoyatlari uchun 14 yoshdan, keyingi jinoyatlar uchun 16
yoshdan javobgarlikka tortish belgilangan.
Hayotga qarshi jinoyatlar ichida o’zini o’zi o’ldirish darajasiga yetkazish va
o’zini o’zi o’ldirishga undash jinoyatlari boshqalaridan biroz farqlanib turadi. Boisi
bunda jinoyat sub’ekti odam o’ldirish harakatini bevosita amalga oshirmaydi.
Uning harakati, ya’ni moddiy yoki boshqa jihatdan o’ziga qaram bo’lgan yoki
bo’lmagan shaxsga rahmsiz muomala qilish, sha’ni, qadr-qimmatini muttasil
kamsitish, ko’ndirish, aldash natijasida o’zini o’zi o’ldirish
yoki shunga suiqasd
qilish darajasiga yetkazish yoxud shunday ish qilishga undashda namoyon bo’ladi.
Har qanday holatlarda ham insonning hayotiga qarshi qaratilgan jinoyatlar
davlat va jamiyat tomonidan oqlanmaydi. Ushbu jinoyatlarni sodir etganlik uchun
yarashuv instituti ham qo’llanilmaydi. Odam o’ldirish yoki unga suiqasd qilish
ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazishi tufayli xavfli hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: