O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

    Adabiyotlar ro‘yxati .........................................................................................77 

 

 

---

                Kirish 

 

           Mavzuning  dolzarbligi.  Mustaqillikning  dastlabki  kunlaridan  boshlaboq 

buyuk  ajdodlarimizdan  asrlar  osha  bebaho  meros  sifatida  yetib  kelgan  nodir 

asarlar,  osori  atiqalarni    bugungi  avlodga  aslidagidek    yetkazish,  ularni  ilmiy 

asosda  tadqiq  etish  davlat  siyosati  darajasiga  ko‘tarildi.  Zero,  Respublika 

Prezidenti ta’kidlaganidek: “Ajdodlarimiz tafakkuri va dahosi bilan yaratilgan eng 

qadimgi  toshyozuv  va  bitiklar,  xalq  og‘zaki  ijodi  namunalaridan  tortib,  bugungi 

kunda  kutubxonalarimiz  xazinasida  saqlanayotgan  ming-minglab  qo‘lyozmalar, 

ularda  mujassamlashgan  tarix,  adabiyot,  san’at,  siyosat,  axloq,  falsafa,  tibbiyot, 

matematika,  minerologiya,  kimyo,  astronomiya,  me’morlik,  dehqonchilik  va 

boshqa sohalarga oid qimmatbaho asarlar bizning buyuk ma’naviy boyligimizdir”

1

. 

Ta’kidlash joizki,  o‘zbek millati qadimdan o‘z yozuviga, adabiy tiliga ega 

bo‘lgan sanoqli xalqlardan biri hisoblanadi. Ming yillik yozuv tarixiga ega millat 

vakillari tomonidan bitilgan qo‘lyozmalar nafaqat O‘zbekiston, balki qator xorijiy 

davlatlar kutubxonalarida, xususiy fondlarda saqlanmoqda.  Ular ardoqlanib, ilmiy 

muomalaga kiritilmoqda. 

IX  asrning  birinchi  yarmi  –  XIII  asr  boshida  qoraxoniylar  saltanatining 

hukmronlik qilishi oqibatida arablar istilosi va somoniylar davrida mavqei susayib 

ketgan  turkiy  tilning  bukik  qaddi  qayta  rostlandi.  Unda  badiiy,  axloqiy,  ilmiy 

asarlar yaratildi. Ahmad Yugnakiyning “Hibat-ul haqoyiq”, Ahmad Yassaviyning 

“Devoni  hikmat”,  Mahmud  Koshg‘ariyning  “Devonu  lug‘otit  turk”,  Mahmud 

Zamaxshariyning  “Muqaddimat-ul  adab”  kabi  asarlari  qatorida  1069-1070  yili 

bolosog‘unlik  Yusuf  Xos  Hojibning  “Qutadg‘u  bilig”  dostoni  eski  turkiy  tilning 

o‘ziga xos jihatlari, imkoniyatlari, lug‘at boyligini mujassam etgani bilan alohida 

ahamiyat kasb etadi. 

O‘zbek  tiliga  e’tiborni  kuchaytirish,  uning  tarixini  yanada  chuqurroq 

o‘rganish  davr  talabiga  aylanmoqda.  Shuningdek,    o‘zbek  tilshunosligida  til 

tarixini  mukammal  tadqiq  etish,  bu  sohada  ilmiy  tadqiqotlar  olib  borishni 

                                                           

1

 Каримов И.А. Юксак маънавият- енгилмас куч.  – Тошкент: Маънавият, 2010. – Б.31. 

---

kuchaytirish,  mukammal  darsliklar  yaratish  tadqiqotchilar  oldiga    dolzarb 

vazifalarni  qo‘ymoqda.  Jumladan,  o‘zbek  yozma  adabiy  tilga  xos  fonetik, 

morfologik  qurilishining  shakllanishi  va  taraqqiyotini  belgilash    mavjud  kemtikni 

muayyan darajada to‘ldirish uchun xizmat qiladi. Ana shu kabi mulohazalar ushbu 

tadqiqot mavzusining dolzarbligini ko‘rsatadi.