O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

Mantiqiy elementlarning asosiy parametrlari va xarakteristkalari. 

Mantiqiy  elementning  asosiy  xarakteristkasi  uning  uzatish  xarakteristkasi 

hisoblanadi.Chiqish 

kuchlanishining 

kirishlardan 

biridagi 

kuchlanishga 

bog‟liqligiga  uzatish  xarakteristkasi  deyiladi.Bunda  qolgan  kirishlardagi 

kuchlanish o‟zgarmas bo‟lishi kerak. 

 Mantiqiy elementning turiga qarab, uzatish xarakteristkasining ko‟rinishi ham 

turlicha  bo‟ladi.  MElar  invertirlovchi  va  invertirlamaydigan  MElarga  bo‟linadi. 

Invertirlovchi  MEning  chiqishida  kirish  signaliga  nisbatan  invers  (teskari)  signal 

olinadi.  Masalan:  «EMAS»,    «VA-EMAS»,  «YoKI  -  EMAS»    amallarini 

bajaruvchi  MElar  invertirlovchi  MElarga  kiradi.  Invertirlanmaydigan  MEning 

chiqishida  kirish  signaliga  mos  (to‟g‟ri)  signal  olinadi.Masalan:  «VA»,  «YOKI» 

MElari invertirlamaydigan MElar hisoblanadi. 

 

 

---

3. Mantiqiy elementlar asosida turli qurilmalarni loyihalash. 

Raqamli hisoblash texnikasining asosiy qurilmalaridan biri – summatordir. Bir 

razryadli  ikkilik  sonlarni  qo'shish  uchun  qo'llaniladigan  «Yarim  summator» 

sxemasini loyihalash jarayonini ko'rib chiqamiz: 

Berilgan “a” hamda “b” bir razryadli ikkilik sonlarni qo'shish natijasida “s” - 

yig'indi razryadi va “p”- o'tish razryadi hosil bo'ladi. 

“a”  va  “b”  bir  razryadli  qo'shiluvchilardan  faqat  bittasi  «1»  ga  teng  bo'lsa, 

yig'indi  razryadi  s=1  bo'ladi  va  “a”  va  “b”  bir  vaqtda  «1»  ga  teng  bo'lgandagina 

p=1  bo'ladi.    Shu  holatlar  uchun  mantiqiy  funksiyalar  quyidagi  ko'rinishga  ega 

bo'ladi: 

b

a

p

b

a

b

a

s

&

,

&

&







 

Bir razyadli yarim summator sxemasini shu ifodalarga mos ravishda mantiqiy 

elementlar asosida qurish mumkin.  

 

2-rasm. Bir razryadli yarim summatorning sxemasi. 

Ikkita  2  razryadli  ikkilik  sonlarni  solishtirish  vazifasini  bajaruvchi  qurilmani 

yaratish bilan bog'liq masalani ko'rib chiqamiz:  

 

A = a1a2 va B = b1b2 – ikki razryadli sonlar.  

 

Shunday  solishtirish  sxemasi(SS)ni  yaratish  kerakki  u  4  ta  kirishga  (a1,  a2, 

b1, b2), hamda 3 ta chiqishga (Y1, Y2, Y3) ega bo'lsin.  

---

Bu  sxemaning  chiqishlari  quyidagi  shartlarni  qanoatlantirsin:  Y1=1  bo'lsin, 

agar A>B bo'lsa, Y2 =1 bo'lsin, agar A=B bo'lsa va Y3 =1 bo'lsin, agar A

Bu  shartlarga  mos  mantiqiy  funksiyalar  asosida  solishtirish  sxemasini  qurish 

mumkin. 

3-rasmda.  Ikkita  ikki  razryadli  ikkilik  sonlarni  solishtirish  vazifasini 

bajaruvchi  qurilmaning sxemasi keltirilgan. 

 

 

3-rasm. Ikkita ikki razryadli ikkilik(binar) sonlarni solishtirish sxemasi. 

 

 

---

Adabiyotlar:  

1. 

Yusupbekov  N.R.,  Muxamedov  B.I.,  Gulomov  Sh.M.  Texnologik 

jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O„qituvchi, 2011. 

2. 

Abdullaеv  M.M.,  Nazarov  X.N.,  Abdullaеva  S.B.,  Tolipov  A.R., 

Matyoqubov N.R. “Hisoblash tеxnikasi va boshqarish sistеmalarining elеmеntlari 

va qurilmalari”. Ma'ruzalar matni. Toshkent 2011. 

3. 

O‟ljaеv  E.U.  Mikroprotsеssorlar,  mikro  EHM  asoslari.  O‟quv 

qo‟llanma. Toshkеnt. 2011. 404 b. 

4. 

Vaxidov  A.X.,  Abdullaеv  D.A.    Avtomatikaning  tеxnik  vositalari. 

Toshkent, 2012. 

5. 

Aripov  N.M.  “Avtomatik  boshqarish  nazariyasi  va  avtomatika 

elеmеntlari” ma'ruzalar matni. Toshkеnt, 2010.